Ơn cứu-chuộc nơi Ngài chan chứa!
_____________________________________________________________________________
Lm Kevin O’Shea, CSsR
Chương Ba: Ơn Cứu-Chuộc
và các truyền-thống trong Đạo
(bài 16)
Phần 2:Ơn Cứu Chuộc và lập-trường thánh Ansêmô:
ta suy thêm
Nghiên-cứu lập-trường tư-tưởng của thánh Ansêmô khi ta bàn về Ơn Cứu-chuộc, thiết tưởng cũng nên thêm một giòng chảy suy-tư như sau:
Thánh Ansêmô, là người từng viết lên một số lời nguyện-cầu để anh em trong Dòng mình sử-dụng. Nói đúng hơn: đây là những giòng chảy suy-tư/chiêm-niệm được thánh-nhân nghĩ ra là để tặng một vị nữ-lưu cao tuổi từng lui về sống ẩn-dật ở Brionne, gần bên Đan-viện Bec. Suy-tư/chiêm-niệm, là tư-tưởng-làm-nền rất cần thiết giúp ta hiểu rõ hơn đời sống khắc-kỷ của các Đan-viện. Có suy-tư/chiêm-niệm, ta mới hiểu rõ lập-trường thần-học của thánh Ansêmô, đặc biệt là khi thánh-nhân viết nên cuốn Cur Deus Homo, cuối đời mình. Tư-tưởng của thánh Ansêmô, có đọc theo hướng nguyện-cầu/chiêm-niệm, ta mới hiểu rõ tư-tưởng của ông hơn, về Ơn Cứu-Chuộc. Và từ đó, ta sẽ nhận ra rằng: tư-tưởng của ông ít khắc-nghiệt hơn là nhiều người vẫn cứ tưởng.
Thời đào tạo, thánh Ansêmô cũng giống như các thày Dòng khắc-kỷ khác, tức: cũng được hướng-dẫn đi vào cuộc sống có trải-nghiệm tính khắc-kỷ, khổ tu có ăn năn hối lỗi và hãi sợ. Và, trên hết mọi sự, thánh Ansêmô lại vẫn là thày Dòng khắc-kỷ/khổ tu. Thời thánh-nhân, sống đời chiêm-niệm/khắc-kỷ bao giờ cũng chịu ảnh-hưởng từ cuộc sống khó khăn, tự hãm mình/phạt xác do thánh Phêrô Đamianô, đấng sáng-lập Dòng Biển Đức, là người chuyên đặt nặng những tâm tình đền-bù các lỗi-tội mình phạm, đến như thế.
Cũng trong chiều hướng tương-tự, Đan-viện Bec. của thánh Ansêmô, lại cũng chủ-trương sống đời nhiệm-nhặt như Dòng khổ-tu do thánh Phêrô Đamianô lập nên. Nhưng, các thày Dòng nói ở đây thường có thói quen sử-dụng ngôn-từ rất mạnh về Thiên-Chúa. Và mạnh-bạo hơn, vẫn là ngôn-từ diễn-tả “kẻ phạm lỗi” như đầu mối cho mọi phạt xác, rất đền-bù.
Thế nên, thánh Ansêmô đã viết ngay vào đường gân thớ thịt của mình, một câu nói để đời, từng nổi tiếng: “Tôi vẫn lo cho cuộc sống của riêng tôi, cũng rất nhiều!” Là thày tu thuộc Dòng chủ-trương có hành-xử “phạt xác”/hãm mình, thánh Ansêmô từng được dạy: hãy biết sợ sự phán-xét của Thiên-Chúa, hồi chung cuộc. Dù có thế, biện-chứng này lại đề ra một kết-cuộc xác-chứng rằng: Thiên-Chúa, bằng vào lòng thương xót vô bờ của Ngài, hẳn Ngài cũng sẽ không quên sót những người lỗi phạm, bao giờ hết.
Mặt khác, thánh Phêrô Đamianô và truyền-thống Giáo-hội thời đó, lại cứ quan-niệm rằng: nỗi đau thể-xác --trong công-cuộc đền-bù mọi lỗi tội-- vẫn tạo ra một số tội lỗi này/khác. Ở đây, thánh Ansêmô lại khám-phá thêm hai vấn-đề căn-bản:
Thứ nhất, thánh-nhân thấy rất rõ, rằng: quả thật, một số những đau-khổ về xác-thể có giới-hạn nằm trong các tội dù rất nhỏ của người phạm lỗi. Và, việc đền-bù tội/lỗi không hạn-chế, có thể lại cũng “kiến-tạo” ra chính tội lỗi. Đây là chốt điểm cho thấy Đức Kitô cũng từng được vời đến, ở trong đó. Nhưng, Ngài lại có khả-năng thực-hiện thứ gì đó có giá-trị vô-hạn-định, chứ không chỉ như người phàm, thôi.
Thứ hai nữa, thánh Ansêmô lại nhận ra rằng: việc hãm mình/phạt xác thật ra không là chuyện đền-bù tội/lỗi chút nào hết. Những gì tội/lỗi làm nên cớ sự, đều được lấy đi là vì sự vinh-quang danh-dự của Thiên-Chúa. Người phạm lỗi, không hề khiến Chúa phải công-nhận chỗ đứng đích-thực của Ngài, trong vũ-trụ. Thánh Ansêmô không nhìn vinh-quang danh-dự của Thiên-Chúa như đồng hàng với thể-chế phong-kiến mà ông từng hiểu biết rất rõ. Thánh-nhân không tính-toán “tổng-số” những gì do lỗi/tội rút mất đi khỏi Thiên-Chúa, theo kiểu hệt như thể-chế phong-kiến. Thánh-nhân cũng không đánh-giá những gì con người làm ngõ hầu “kiến-tạo” nên tội/lỗi, theo nghĩa của niềm vinh-dự bị xúc-phạm, hệt như chế-độ phong kiến từng nghĩ ra.
Thánh Ansêmô thấy rằng: tất cả các điều như thế phải hiểu theo nghĩa “tuyên-dương” chúc tụng một vinh-dự. Vinh-dự dâng lên Chúa, phải được tặng ban dâng lên Chúa bằng các bài “vãn” được cát tiếng vang ca là để tung-hô Chúa trong và bởi toàn-thể vũ-trụ, là như thế. Đó là đoản-khúc chúc-tụng từ vũ-trụ. Người phàm xác thịt cũng được mời gọi, để công-nhận điều này và để dâng lên Chúa một cách có ý-thức.
Tuy nhiên, tội và lỗi làm gián-đoạn bài ca chúc tụng này. Nói cách khác, nó làm mất đi hình-dạng của lời ca chúc-tụng Ngài vẫn có. Nó đưa vào âm-nhạc, một giai-điệu nghe rất chõi. Nên, muốn được Thiên-Chúa lắng nghe, chắc chắn cần chỉnh-sửa cho nhiều, nhưng không bằng phương-cách đền-bù tội lỗi hoặc hành-động phạt xác, hãm mình. Mà, bằng vào tái-tạo bài ca chúc-tụng Chúa; và đặt ở nơi đó, tầm-kích mới mẻ mà trước đó chưa ai từng thấy. Và, bài ca chúc tụng còn đẹp đẽ tuyệt-vời hơn mọi tầm-kích lỗi/tội rất xấu xa.
Theo thánh-nhân, thì bậc phàm nhân/tục tử chúng ta, không có được những cái “ắt-và-đủ” để được thế. Vậy nên, phải đưa nhiều giai-điệu mới mẻ vào trong âm-nhạc. Và các giai-điệu mới, phải được tụng-ca bằng tiếng-giọng mới khác, mới được. Bản thân con người, không tạo được giai-điệu mới mẻ này, vì chỉ có các tiếng/giọng cũ/xưa của mình, tức: không còn hay đẹp nữa, sau khi đã phạm phải các lỗi/tội do mình gây ra.
Thành thử, những gì con người nợ Chúa còn nhiều hơn những gì mình sở-đắc Và, nhạc-bản mới mẻ này phải được người ca-sĩ cất lên bằng tiếng/giọng riêng của họ. Mà, vũ-trụ lại chẳng có được tiếng/giọng nào giống như thế. Đây chính là điểm tới được Đức Giêsu dấn thân bước vào. Ngài đã làm thứ gì đó, rất mới mẻ. Và, Ngài làm bằng phương-cách cũng rất mới, gồm tất cả những tiếng/giọng giống như thế, trong nhạc-bản này.
Thánh Ansêmô và nền thần-học thời đó, lại cũng nói: Đức Giêsu không định-hướng chính mình Ngài vào sự chết. Bởi, Ngài chẳng hề mắc tội tổ-tông, nào hết. Ngài đã mặc vào hình-hài của Ngài đặc-tính bất-tử; và Ngài cũng không đòi hỏi có được sự sống vững chắc mà không bao giờ phải chết. Điều này, theo thần-học thời đó, đã xuất khỏi sự tự-do của Ngài thoát khỏi tội tổ-tông --trong khi đó, thì bản-thân nhân-loại qua tư-cách riêng của mình, lại không định-hướng vào nỗi chết, nếu con người không phạm phải lỗi lầm nào.
Đức Giêsu không bao giờ phạm phải những lỗi cùng tội; và tự bản-chất, Ngài không buộc phải chết đi, như người phàm. Nhưng, bằng vào ý-chí tự-do của Ngài, Đức Giêsu lại chuốc lấy tính dễ chết để rồi chấp-nhận cái chết như một thực-thể. Thế nên, Ngài có thể dâng lên Cha Ngài, không phải một thực-tại thể-lý rất dễ chết, mà là chính ý-định tư-riêng của Ngài, dù không cần. Đây là sự thể hoàn-toàn mới mẻ. Và, Đức Giêsu dâng điều đó lên Chúa Cha bằng tình thương-yêu duy chỉ mình Ngài mới có, do Cha ban qua tư-cách Người Con của Cha. Dâng lên Cha như thế, là sự dâng-tiến mà trước đó không ai làm được; và không ai có thể tái-lập thêm một lần nữa. Đó là sự việc có một không hai, rất duy-nhất. Sự việc này nâng-nhấc nền âm-nhạc của vũ-trụ, bởi âm-nhạc công-nhận cả hoàn-vũ có cả sự sống và nỗi chết, tuỳ-thuộc vào chính nó. Và, cũng tuỳ thuộc vào Thiên-Chúa theo cung-cách rất mới.
Thánh Ansêmô lại nhận ra rằng: khổ đau thân xác, đặc biệt trong công-cuộc đền-bù tội lỗi, tự nó không có giá-trị gì trong tiến-trình yêu-thương này hết. Thánh-nhân cũng công-nhận rằng: vẫn có tầm-kích “giáng phạt” (cả trường-hợp được giảm khinh) trong công-cuộc “đền-bù tội lỗi” như thế. Đây không là việc thiện-nguyện hoặc tự ý, nhưng là sự đòi buộc phải như thế. Thành thử, thánh Ansêmô không thấy Đức Giêsu lại có thể làm điều ấy, theo ý-nghĩa như thế.
Thánh Ansêmô cũng nhận ra rằng: việc cân-đong-đo-đếm “tổng số” của việc đền-bù mọi lỗi tội như nếu đã xảy ra vượt quá lập-trường này là không có giá trị gì hết. Theo thánh Ansêmô, những gì mà tội lỗi từng lấy ra khỏi Thiên-Chúa, vượt trị-giá và mọi toan tính “cân đo đong đếm”. Vượt cả mọi đền-bù nào khác. Đây là điều không thấy có nơi lập-trường của thánh Phêrô Đamianô và của chủ-thuyết khắc-kỷ/khổ hạnh mà đấng thánh lập dòng khổ tu đã định-dạng cho chính mình với vết thương lòng khổ-nhục của Đức Giêsu. Và, thánh Phêrô Đamianô coi đó như sự trừng phạt được tiến-hành theo bước trước, chứ không là sự hài-lòng/mãn nguyện theo cung-cách của thánh Ansêmô nghĩ ra. Thánh Ansêmô thì lại không thấy những gì Đức Giêsu thực-hiện, lại được hiểu theo nghĩa này.
Nay, thì sự việc như thế, đã ràng buộc Thiên-Chúa vào với Đức Giêsu. Thiên-Chúa, bằng vào sự công-chính của Ngài, lẽ đáng phải tưởng-thưởng Đức Giêsu; nhưng thật sự, thì Ngài đã có tất cả những thứ đó. Và, Thiên Chúa không thể làm việc đó cho Đức Giêsu cách trực-tiếp được. Thành thử ra, Thiên-Chúa phải tặng ban phần thưởng đó cho những ai được Đức Giêsu đề-nghị. Đó là chúng ta. Tức: những kẻ kế-thừa sự công-nhận và phần-thưởng do sự công-chính mà Thiên-Chúa ban cho Ngài . Và đó, là nhạc-bản để toàn-thể vũ-trụ chúc-tụng ngợi ca Ngài.
Phần thưởng nói trên, là phần sẻ san/tham-gia do ta góp phần vào nhạc-bản chúc tụng mới mẻ, khi ta dâng lên Thiên-Chúa tính-chất dễ-chết của ta, cũng như nỗi chết rất thực, mà ta từng cảm-nghiệm như nhạc-bản tụng ca của vũ-trụ...
Bằng lời lẽ tượng-trưng, ta được phép ca vang cùng với Đức GIêsu như yêu cầu hát thêm lần nữa Bài Ca rất tuyệt-diệu của Ngài...
Tác-giả Gerald Sloyan lại đã viết:
“Học-thuyết của thánh Ansêmô, chẳng mang chút sắc-màu nào của chế-độ phong-kiến, như nhiều người quả quyết. Bởi, với thánh-nhân, những lỗi và tội phản chống Chúa, không làm cho vinh-dự của người hiệp-sĩ hoặc nhà quý-tộc bị tổn-thương. Và, điều này thuộc một trật-tự riêng-rẽ, độc-nhất. Và, không ai giống như Chúa. Cũng chẳng học-thuyết nào lại được tạo ra như một giao-dịch thương-mại, bởi không có số tiền nào được trang trải hoặc thu nhận vào đó cả. Cuộc sống con người được tặng ban, là do Đấng trở-thành-Thiên-Chúa-và-người-phàm cùng một trật. Thiên-Chúa thấy rằng của lễ dâng-tiến Ngài rất thích-hợp nên Ngài đã chấp-nhận.”
Ở đây, ta cũng nên nhận chân ra rằng: cũng không cần phải quản-cai các bước tiến-triển trong suy-tư/chiêm niệm đến như thế. Bởi lẽ, một điều thấy rất rõ, là: ta đang đối phó với các lý-lẽ thích-hợp, cho thật đẹp. Đó, cũng là phương-cách phù-hợp để cứu xét tất cả những gì diễn-tiến nơi vấn-đề ta đặt ra.
Thánh Ansêmô, thật ra, đã chuyển từ loại-hình suy-tư dựa trên sự hãi sợ và phán-xét rất chung-cuộc sang một mẫu mã suy-nghĩ về sự thanh cao đẹp-đẽ và thương-yêu. Với thánh-nhân, đỉnh cao và biểu-tượng cho tình thương-yêu ấy là Đức Giêsu chịu đóng đinh trên thập-tự. Khi ấy, thánh-nhân lại đã suy-tư về ý-nghĩa của “bổn-phận” để chiêm-niệm về sự cao cả nơi tình thương-yêu có cho đi vì hy-sinh của Đức Giêsu Kitô. Và từ đó, thánh Ansêmôn chúc tụng và cảm tạ Chúa vì Ngài đã thành-tựu được sự hài-hoà giữa vũ-trụ và công-cuộc cứu-chuộc loài người chúng ta.
Chính vì thế, nên thánh Ansêmô đã đúc-kết, cất-chưng và thực sự thay-đổi truyền-thống mình từng đưa ra. Và đặc-biệt hơn cả, là truyền-thống khắc-kỷ của vị thánh lập Dòng Biển Đức, tức thánh Phêrô Đamianô. Và từ đó, thánh Ansêmô lại đi vào trạng-thái tập-trung cũng rất mới vào việc miên-man chiêm-ngắm cùng với động-thái bừng bừng lửa mến với tình thương-yêu cảm-kích hướng về diện mạo của Đức Chúa chịu đóng đinh. Và theo tôi, thì: điều này còn ở lại mãi với chủ-thuyết khắc-kỷ thực-thụ của Đạo Chúa. Nay, cũng nên hết lòng cảm tạ thánh Ansêmô, của ta.
Thật ra, thì cốt lõi nơi thị-kiến của thánh Ansêmô, là thế này: Không món nợ nào, ta có thể trang trải cho Đức Kitô hết, bởi lẽ cũng chẳng có gì qua đó ta có thể trang trải những gì ta thiếu nợ. Niềm hãi sợ và hậu quả của nó không là thành phần của nhạc bản tụng ca tung hô ta nói đến. Và, nó cũng chẳng có phần nào hết trong việc xoá bỏ mọi ràng buộc của ta với Chúa. Chỉ duy nhất có mỗi sự việc khả dĩ trở thành vấn-đề là tình thương-yêu và nỗi niềm quan-tâm lưu ý, thôi. Ta có thể nói về sự hạn-chế không để bật lên thành tiếng khóc, nhưng đó là tiếng khóc của sự cảm kích, tựa hồ như khi ta nhìn vào diện-mạo của Đấng chịu đóng đinh trên thập-giá.
Thật ra, cũng phải công-nhận rằng kinh-nghiệm của thánh Ansêmô tô lên sắc màu cho ý-nghĩa của sự việc “trở thành thày Dòng” vào tuổi trung-niên hoặc sau đó. Cũng trong chiều-hướng có ý-nghĩa mới này, lại thấy có việc thực-hiện ăn năn hối tiếc đậm sâu khác của đời chiêm niệm và khắc kỷ. Và đây được coi như nền tảng cho bất cứ ý-nghĩa nào của Ơn Cứu Chuộc.
Khác-biệt chính nơi phần giải-thích của thánh Ansêmô gồm các yếu-tố sau đây:
1. Không giống như tư-tưởng của thánh Đamianô chuyên đặt nặng vào sự trừng phạt và đền bù tội lỗi, thánh Ansêmô chủ trương chúc tụng/ngợi ca.
2. Bằng chúc tụng/ngợi ca, Đức Giêsu dâng nỗi chết đối lại sự bất-tử.
3. Ra như thế, vì đó là sự tiến-dâng lên Thiên-Chúa-là-Cha một trải-nghiệm về sự vô quyền/bất lực.
4. Tính vô quyền/bất lực của Đức Giêsu được thấy rõ nơi Đấng chịu đóng đinh trên thập-tự
5. Chiêm-ngắm Chúa chịu đóng đinh là trọng tâm của sự tháp-nhập vào bài chúc tụng/ngợi ca sự cao cả của Thiên Chúa.
Sau thời thánh Ansêmô, lại thấy có sự trở về chầm chậm vào với cung-cách mang tính Đamianô nhiều hơn. Ngôn-ngữ mà thánh Ansêmô sử dụng thật rõ ràng theo ý-nghĩa của riêng ông, nhưng vẫn có đôi chút tối-nghĩa tiềm ẩn ở trong đó cho những ai không có được trải-nghiệm như thánh Ansêmô từng có. Các ngài lại sử-dụng tự-vựng như: “chỉnh sửa, mãn nguyện, ăn năn sám hối vv... theo nghĩa đen thể-chất, nhiều hơn nữa.
Thánh Tôma Akinô là người trì-hoãn truyền thống này nên ông lại tương-đối-hoá truyền-thống này đối với các lập-trường khác. Và, ông còn giản-lược bất cứ đòi hỏi nào “cần” có để trở-thành “lý lẽ thích-hợp”... Thánh Tôma cũng lại nói đến việc ăn năn hối cải như một điều-kiện để trừng-phạt mà ta không thể làm giảm nhẹ nghĩa đen nhiều hơn nữa, trong giới-hạn của thứ cổ-ngữ xa vời thời đó là tiếng La-tinh. Và từ đó, thánh Tôma lại liệt-kê một danh-sách gồm đủ các loại ngôn-từ như thế làm một, và có thể là điều tiên quyết, tức “động-lực” của sự kiện Nhập Thể. Đây là loại-hình đặc trưng của thánh Tôma Akinô trong việc trì-hoãn ngôn-ngữ của truyền-thống đáng tôn-kính, và rồi ông đã tạo lại ý-nghĩa của ngôn-ngữ ấy.
Các thế-kỷ vừa qua, lại thấy có đòi hỏi Hội thánh của ta hãy quay trở về với lập-trường tư-tưởng của thánh Ansêmô, sau một thời-gian dài xa cách, tách rời.
----------------- (còn tiếp)
__________________________________
Lm Kevin O’Shea, CSsR - Mai Tá lược dịch
_____________________________________________________________________________
Lm Kevin O’Shea, CSsR
Chương Ba: Ơn Cứu-Chuộc
và các truyền-thống trong Đạo
(bài 16)
Phần 2:Ơn Cứu Chuộc và lập-trường thánh Ansêmô:
ta suy thêm
Nghiên-cứu lập-trường tư-tưởng của thánh Ansêmô khi ta bàn về Ơn Cứu-chuộc, thiết tưởng cũng nên thêm một giòng chảy suy-tư như sau:
Thánh Ansêmô, là người từng viết lên một số lời nguyện-cầu để anh em trong Dòng mình sử-dụng. Nói đúng hơn: đây là những giòng chảy suy-tư/chiêm-niệm được thánh-nhân nghĩ ra là để tặng một vị nữ-lưu cao tuổi từng lui về sống ẩn-dật ở Brionne, gần bên Đan-viện Bec. Suy-tư/chiêm-niệm, là tư-tưởng-làm-nền rất cần thiết giúp ta hiểu rõ hơn đời sống khắc-kỷ của các Đan-viện. Có suy-tư/chiêm-niệm, ta mới hiểu rõ lập-trường thần-học của thánh Ansêmô, đặc biệt là khi thánh-nhân viết nên cuốn Cur Deus Homo, cuối đời mình. Tư-tưởng của thánh Ansêmô, có đọc theo hướng nguyện-cầu/chiêm-niệm, ta mới hiểu rõ tư-tưởng của ông hơn, về Ơn Cứu-Chuộc. Và từ đó, ta sẽ nhận ra rằng: tư-tưởng của ông ít khắc-nghiệt hơn là nhiều người vẫn cứ tưởng.
Thời đào tạo, thánh Ansêmô cũng giống như các thày Dòng khắc-kỷ khác, tức: cũng được hướng-dẫn đi vào cuộc sống có trải-nghiệm tính khắc-kỷ, khổ tu có ăn năn hối lỗi và hãi sợ. Và, trên hết mọi sự, thánh Ansêmô lại vẫn là thày Dòng khắc-kỷ/khổ tu. Thời thánh-nhân, sống đời chiêm-niệm/khắc-kỷ bao giờ cũng chịu ảnh-hưởng từ cuộc sống khó khăn, tự hãm mình/phạt xác do thánh Phêrô Đamianô, đấng sáng-lập Dòng Biển Đức, là người chuyên đặt nặng những tâm tình đền-bù các lỗi-tội mình phạm, đến như thế.
Cũng trong chiều hướng tương-tự, Đan-viện Bec. của thánh Ansêmô, lại cũng chủ-trương sống đời nhiệm-nhặt như Dòng khổ-tu do thánh Phêrô Đamianô lập nên. Nhưng, các thày Dòng nói ở đây thường có thói quen sử-dụng ngôn-từ rất mạnh về Thiên-Chúa. Và mạnh-bạo hơn, vẫn là ngôn-từ diễn-tả “kẻ phạm lỗi” như đầu mối cho mọi phạt xác, rất đền-bù.
Thế nên, thánh Ansêmô đã viết ngay vào đường gân thớ thịt của mình, một câu nói để đời, từng nổi tiếng: “Tôi vẫn lo cho cuộc sống của riêng tôi, cũng rất nhiều!” Là thày tu thuộc Dòng chủ-trương có hành-xử “phạt xác”/hãm mình, thánh Ansêmô từng được dạy: hãy biết sợ sự phán-xét của Thiên-Chúa, hồi chung cuộc. Dù có thế, biện-chứng này lại đề ra một kết-cuộc xác-chứng rằng: Thiên-Chúa, bằng vào lòng thương xót vô bờ của Ngài, hẳn Ngài cũng sẽ không quên sót những người lỗi phạm, bao giờ hết.
Mặt khác, thánh Phêrô Đamianô và truyền-thống Giáo-hội thời đó, lại cứ quan-niệm rằng: nỗi đau thể-xác --trong công-cuộc đền-bù mọi lỗi tội-- vẫn tạo ra một số tội lỗi này/khác. Ở đây, thánh Ansêmô lại khám-phá thêm hai vấn-đề căn-bản:
Thứ nhất, thánh-nhân thấy rất rõ, rằng: quả thật, một số những đau-khổ về xác-thể có giới-hạn nằm trong các tội dù rất nhỏ của người phạm lỗi. Và, việc đền-bù tội/lỗi không hạn-chế, có thể lại cũng “kiến-tạo” ra chính tội lỗi. Đây là chốt điểm cho thấy Đức Kitô cũng từng được vời đến, ở trong đó. Nhưng, Ngài lại có khả-năng thực-hiện thứ gì đó có giá-trị vô-hạn-định, chứ không chỉ như người phàm, thôi.
Thứ hai nữa, thánh Ansêmô lại nhận ra rằng: việc hãm mình/phạt xác thật ra không là chuyện đền-bù tội/lỗi chút nào hết. Những gì tội/lỗi làm nên cớ sự, đều được lấy đi là vì sự vinh-quang danh-dự của Thiên-Chúa. Người phạm lỗi, không hề khiến Chúa phải công-nhận chỗ đứng đích-thực của Ngài, trong vũ-trụ. Thánh Ansêmô không nhìn vinh-quang danh-dự của Thiên-Chúa như đồng hàng với thể-chế phong-kiến mà ông từng hiểu biết rất rõ. Thánh-nhân không tính-toán “tổng-số” những gì do lỗi/tội rút mất đi khỏi Thiên-Chúa, theo kiểu hệt như thể-chế phong-kiến. Thánh-nhân cũng không đánh-giá những gì con người làm ngõ hầu “kiến-tạo” nên tội/lỗi, theo nghĩa của niềm vinh-dự bị xúc-phạm, hệt như chế-độ phong kiến từng nghĩ ra.
Thánh Ansêmô thấy rằng: tất cả các điều như thế phải hiểu theo nghĩa “tuyên-dương” chúc tụng một vinh-dự. Vinh-dự dâng lên Chúa, phải được tặng ban dâng lên Chúa bằng các bài “vãn” được cát tiếng vang ca là để tung-hô Chúa trong và bởi toàn-thể vũ-trụ, là như thế. Đó là đoản-khúc chúc-tụng từ vũ-trụ. Người phàm xác thịt cũng được mời gọi, để công-nhận điều này và để dâng lên Chúa một cách có ý-thức.
Tuy nhiên, tội và lỗi làm gián-đoạn bài ca chúc tụng này. Nói cách khác, nó làm mất đi hình-dạng của lời ca chúc-tụng Ngài vẫn có. Nó đưa vào âm-nhạc, một giai-điệu nghe rất chõi. Nên, muốn được Thiên-Chúa lắng nghe, chắc chắn cần chỉnh-sửa cho nhiều, nhưng không bằng phương-cách đền-bù tội lỗi hoặc hành-động phạt xác, hãm mình. Mà, bằng vào tái-tạo bài ca chúc-tụng Chúa; và đặt ở nơi đó, tầm-kích mới mẻ mà trước đó chưa ai từng thấy. Và, bài ca chúc tụng còn đẹp đẽ tuyệt-vời hơn mọi tầm-kích lỗi/tội rất xấu xa.
Theo thánh-nhân, thì bậc phàm nhân/tục tử chúng ta, không có được những cái “ắt-và-đủ” để được thế. Vậy nên, phải đưa nhiều giai-điệu mới mẻ vào trong âm-nhạc. Và các giai-điệu mới, phải được tụng-ca bằng tiếng-giọng mới khác, mới được. Bản thân con người, không tạo được giai-điệu mới mẻ này, vì chỉ có các tiếng/giọng cũ/xưa của mình, tức: không còn hay đẹp nữa, sau khi đã phạm phải các lỗi/tội do mình gây ra.
Thành thử, những gì con người nợ Chúa còn nhiều hơn những gì mình sở-đắc Và, nhạc-bản mới mẻ này phải được người ca-sĩ cất lên bằng tiếng/giọng riêng của họ. Mà, vũ-trụ lại chẳng có được tiếng/giọng nào giống như thế. Đây chính là điểm tới được Đức Giêsu dấn thân bước vào. Ngài đã làm thứ gì đó, rất mới mẻ. Và, Ngài làm bằng phương-cách cũng rất mới, gồm tất cả những tiếng/giọng giống như thế, trong nhạc-bản này.
Thánh Ansêmô và nền thần-học thời đó, lại cũng nói: Đức Giêsu không định-hướng chính mình Ngài vào sự chết. Bởi, Ngài chẳng hề mắc tội tổ-tông, nào hết. Ngài đã mặc vào hình-hài của Ngài đặc-tính bất-tử; và Ngài cũng không đòi hỏi có được sự sống vững chắc mà không bao giờ phải chết. Điều này, theo thần-học thời đó, đã xuất khỏi sự tự-do của Ngài thoát khỏi tội tổ-tông --trong khi đó, thì bản-thân nhân-loại qua tư-cách riêng của mình, lại không định-hướng vào nỗi chết, nếu con người không phạm phải lỗi lầm nào.
Đức Giêsu không bao giờ phạm phải những lỗi cùng tội; và tự bản-chất, Ngài không buộc phải chết đi, như người phàm. Nhưng, bằng vào ý-chí tự-do của Ngài, Đức Giêsu lại chuốc lấy tính dễ chết để rồi chấp-nhận cái chết như một thực-thể. Thế nên, Ngài có thể dâng lên Cha Ngài, không phải một thực-tại thể-lý rất dễ chết, mà là chính ý-định tư-riêng của Ngài, dù không cần. Đây là sự thể hoàn-toàn mới mẻ. Và, Đức Giêsu dâng điều đó lên Chúa Cha bằng tình thương-yêu duy chỉ mình Ngài mới có, do Cha ban qua tư-cách Người Con của Cha. Dâng lên Cha như thế, là sự dâng-tiến mà trước đó không ai làm được; và không ai có thể tái-lập thêm một lần nữa. Đó là sự việc có một không hai, rất duy-nhất. Sự việc này nâng-nhấc nền âm-nhạc của vũ-trụ, bởi âm-nhạc công-nhận cả hoàn-vũ có cả sự sống và nỗi chết, tuỳ-thuộc vào chính nó. Và, cũng tuỳ thuộc vào Thiên-Chúa theo cung-cách rất mới.
Thánh Ansêmô lại nhận ra rằng: khổ đau thân xác, đặc biệt trong công-cuộc đền-bù tội lỗi, tự nó không có giá-trị gì trong tiến-trình yêu-thương này hết. Thánh-nhân cũng công-nhận rằng: vẫn có tầm-kích “giáng phạt” (cả trường-hợp được giảm khinh) trong công-cuộc “đền-bù tội lỗi” như thế. Đây không là việc thiện-nguyện hoặc tự ý, nhưng là sự đòi buộc phải như thế. Thành thử, thánh Ansêmô không thấy Đức Giêsu lại có thể làm điều ấy, theo ý-nghĩa như thế.
Thánh Ansêmô cũng nhận ra rằng: việc cân-đong-đo-đếm “tổng số” của việc đền-bù mọi lỗi tội như nếu đã xảy ra vượt quá lập-trường này là không có giá trị gì hết. Theo thánh Ansêmô, những gì mà tội lỗi từng lấy ra khỏi Thiên-Chúa, vượt trị-giá và mọi toan tính “cân đo đong đếm”. Vượt cả mọi đền-bù nào khác. Đây là điều không thấy có nơi lập-trường của thánh Phêrô Đamianô và của chủ-thuyết khắc-kỷ/khổ hạnh mà đấng thánh lập dòng khổ tu đã định-dạng cho chính mình với vết thương lòng khổ-nhục của Đức Giêsu. Và, thánh Phêrô Đamianô coi đó như sự trừng phạt được tiến-hành theo bước trước, chứ không là sự hài-lòng/mãn nguyện theo cung-cách của thánh Ansêmô nghĩ ra. Thánh Ansêmô thì lại không thấy những gì Đức Giêsu thực-hiện, lại được hiểu theo nghĩa này.
Nay, thì sự việc như thế, đã ràng buộc Thiên-Chúa vào với Đức Giêsu. Thiên-Chúa, bằng vào sự công-chính của Ngài, lẽ đáng phải tưởng-thưởng Đức Giêsu; nhưng thật sự, thì Ngài đã có tất cả những thứ đó. Và, Thiên Chúa không thể làm việc đó cho Đức Giêsu cách trực-tiếp được. Thành thử ra, Thiên-Chúa phải tặng ban phần thưởng đó cho những ai được Đức Giêsu đề-nghị. Đó là chúng ta. Tức: những kẻ kế-thừa sự công-nhận và phần-thưởng do sự công-chính mà Thiên-Chúa ban cho Ngài . Và đó, là nhạc-bản để toàn-thể vũ-trụ chúc-tụng ngợi ca Ngài.
Phần thưởng nói trên, là phần sẻ san/tham-gia do ta góp phần vào nhạc-bản chúc tụng mới mẻ, khi ta dâng lên Thiên-Chúa tính-chất dễ-chết của ta, cũng như nỗi chết rất thực, mà ta từng cảm-nghiệm như nhạc-bản tụng ca của vũ-trụ...
Bằng lời lẽ tượng-trưng, ta được phép ca vang cùng với Đức GIêsu như yêu cầu hát thêm lần nữa Bài Ca rất tuyệt-diệu của Ngài...
Tác-giả Gerald Sloyan lại đã viết:
“Học-thuyết của thánh Ansêmô, chẳng mang chút sắc-màu nào của chế-độ phong-kiến, như nhiều người quả quyết. Bởi, với thánh-nhân, những lỗi và tội phản chống Chúa, không làm cho vinh-dự của người hiệp-sĩ hoặc nhà quý-tộc bị tổn-thương. Và, điều này thuộc một trật-tự riêng-rẽ, độc-nhất. Và, không ai giống như Chúa. Cũng chẳng học-thuyết nào lại được tạo ra như một giao-dịch thương-mại, bởi không có số tiền nào được trang trải hoặc thu nhận vào đó cả. Cuộc sống con người được tặng ban, là do Đấng trở-thành-Thiên-Chúa-và-người-phàm cùng một trật. Thiên-Chúa thấy rằng của lễ dâng-tiến Ngài rất thích-hợp nên Ngài đã chấp-nhận.”
Ở đây, ta cũng nên nhận chân ra rằng: cũng không cần phải quản-cai các bước tiến-triển trong suy-tư/chiêm niệm đến như thế. Bởi lẽ, một điều thấy rất rõ, là: ta đang đối phó với các lý-lẽ thích-hợp, cho thật đẹp. Đó, cũng là phương-cách phù-hợp để cứu xét tất cả những gì diễn-tiến nơi vấn-đề ta đặt ra.
Thánh Ansêmô, thật ra, đã chuyển từ loại-hình suy-tư dựa trên sự hãi sợ và phán-xét rất chung-cuộc sang một mẫu mã suy-nghĩ về sự thanh cao đẹp-đẽ và thương-yêu. Với thánh-nhân, đỉnh cao và biểu-tượng cho tình thương-yêu ấy là Đức Giêsu chịu đóng đinh trên thập-tự. Khi ấy, thánh-nhân lại đã suy-tư về ý-nghĩa của “bổn-phận” để chiêm-niệm về sự cao cả nơi tình thương-yêu có cho đi vì hy-sinh của Đức Giêsu Kitô. Và từ đó, thánh Ansêmôn chúc tụng và cảm tạ Chúa vì Ngài đã thành-tựu được sự hài-hoà giữa vũ-trụ và công-cuộc cứu-chuộc loài người chúng ta.
Chính vì thế, nên thánh Ansêmô đã đúc-kết, cất-chưng và thực sự thay-đổi truyền-thống mình từng đưa ra. Và đặc-biệt hơn cả, là truyền-thống khắc-kỷ của vị thánh lập Dòng Biển Đức, tức thánh Phêrô Đamianô. Và từ đó, thánh Ansêmô lại đi vào trạng-thái tập-trung cũng rất mới vào việc miên-man chiêm-ngắm cùng với động-thái bừng bừng lửa mến với tình thương-yêu cảm-kích hướng về diện mạo của Đức Chúa chịu đóng đinh. Và theo tôi, thì: điều này còn ở lại mãi với chủ-thuyết khắc-kỷ thực-thụ của Đạo Chúa. Nay, cũng nên hết lòng cảm tạ thánh Ansêmô, của ta.
Thật ra, thì cốt lõi nơi thị-kiến của thánh Ansêmô, là thế này: Không món nợ nào, ta có thể trang trải cho Đức Kitô hết, bởi lẽ cũng chẳng có gì qua đó ta có thể trang trải những gì ta thiếu nợ. Niềm hãi sợ và hậu quả của nó không là thành phần của nhạc bản tụng ca tung hô ta nói đến. Và, nó cũng chẳng có phần nào hết trong việc xoá bỏ mọi ràng buộc của ta với Chúa. Chỉ duy nhất có mỗi sự việc khả dĩ trở thành vấn-đề là tình thương-yêu và nỗi niềm quan-tâm lưu ý, thôi. Ta có thể nói về sự hạn-chế không để bật lên thành tiếng khóc, nhưng đó là tiếng khóc của sự cảm kích, tựa hồ như khi ta nhìn vào diện-mạo của Đấng chịu đóng đinh trên thập-giá.
Thật ra, cũng phải công-nhận rằng kinh-nghiệm của thánh Ansêmô tô lên sắc màu cho ý-nghĩa của sự việc “trở thành thày Dòng” vào tuổi trung-niên hoặc sau đó. Cũng trong chiều-hướng có ý-nghĩa mới này, lại thấy có việc thực-hiện ăn năn hối tiếc đậm sâu khác của đời chiêm niệm và khắc kỷ. Và đây được coi như nền tảng cho bất cứ ý-nghĩa nào của Ơn Cứu Chuộc.
Khác-biệt chính nơi phần giải-thích của thánh Ansêmô gồm các yếu-tố sau đây:
1. Không giống như tư-tưởng của thánh Đamianô chuyên đặt nặng vào sự trừng phạt và đền bù tội lỗi, thánh Ansêmô chủ trương chúc tụng/ngợi ca.
2. Bằng chúc tụng/ngợi ca, Đức Giêsu dâng nỗi chết đối lại sự bất-tử.
3. Ra như thế, vì đó là sự tiến-dâng lên Thiên-Chúa-là-Cha một trải-nghiệm về sự vô quyền/bất lực.
4. Tính vô quyền/bất lực của Đức Giêsu được thấy rõ nơi Đấng chịu đóng đinh trên thập-tự
5. Chiêm-ngắm Chúa chịu đóng đinh là trọng tâm của sự tháp-nhập vào bài chúc tụng/ngợi ca sự cao cả của Thiên Chúa.
Sau thời thánh Ansêmô, lại thấy có sự trở về chầm chậm vào với cung-cách mang tính Đamianô nhiều hơn. Ngôn-ngữ mà thánh Ansêmô sử dụng thật rõ ràng theo ý-nghĩa của riêng ông, nhưng vẫn có đôi chút tối-nghĩa tiềm ẩn ở trong đó cho những ai không có được trải-nghiệm như thánh Ansêmô từng có. Các ngài lại sử-dụng tự-vựng như: “chỉnh sửa, mãn nguyện, ăn năn sám hối vv... theo nghĩa đen thể-chất, nhiều hơn nữa.
Thánh Tôma Akinô là người trì-hoãn truyền thống này nên ông lại tương-đối-hoá truyền-thống này đối với các lập-trường khác. Và, ông còn giản-lược bất cứ đòi hỏi nào “cần” có để trở-thành “lý lẽ thích-hợp”... Thánh Tôma cũng lại nói đến việc ăn năn hối cải như một điều-kiện để trừng-phạt mà ta không thể làm giảm nhẹ nghĩa đen nhiều hơn nữa, trong giới-hạn của thứ cổ-ngữ xa vời thời đó là tiếng La-tinh. Và từ đó, thánh Tôma lại liệt-kê một danh-sách gồm đủ các loại ngôn-từ như thế làm một, và có thể là điều tiên quyết, tức “động-lực” của sự kiện Nhập Thể. Đây là loại-hình đặc trưng của thánh Tôma Akinô trong việc trì-hoãn ngôn-ngữ của truyền-thống đáng tôn-kính, và rồi ông đã tạo lại ý-nghĩa của ngôn-ngữ ấy.
Các thế-kỷ vừa qua, lại thấy có đòi hỏi Hội thánh của ta hãy quay trở về với lập-trường tư-tưởng của thánh Ansêmô, sau một thời-gian dài xa cách, tách rời.
----------------- (còn tiếp)
__________________________________
Lm Kevin O’Shea, CSsR - Mai Tá lược dịch