Ơn cứu-chuộc nơi Ngài chan chứa!
_____________________________________________________________________________________________________
Lm Kevin O’Shea, CSsR
Chương Hai: Ơn Cứu-chuộc, và thần-học lịch-sử rút từ Thánh Kinh
(bài 13)
Phần 6: Ơn Cứu-chuộc,và giòng suy-tư cùng một chiều
Ngày 7 tháng Năm 2006, tuần báo The Catholic Weekly ở Sydney, trong mục giải đáp thắc mắc, Lm John Flader có trả lời một số câu hỏi do bạn đọc gửi đến những vấn nạn như: tại sao Đức Giêsu phải chết? Ngài chết có phải để chứng minh rằng Thiên-Chúa yêu thương loài người chúng ta không? Phải chăng Ngài chết cách đặc-biệt như thế là để cứu ta khỏi mọi tội của gian trần? Ngài chết đi, hẳn cũng vì lý do chính-trị nào đó chứ? Phải chăng Ngài chết chỉ cốt để thách-thức giới cầm-quyền ở nhiều nơi mà thôi không? Chết như thế, là Ngài để lại cho ta một bài học khách quan và đơn giản? Phải chăng Ngài có chết, mới đem đến cho ta sự tha-thứ có từ Thiên-Chúa-là-Cha? Và đơn giản hơn, nội việc Ngài chết đi cũng đủ nói lên quan-điểm/lập-trường nào đó khiến mọi người đều quan-tâm?
Sở dĩ tôi muốn dùng lại các câu hỏi này, ở đây, là để nói lên tính đặc-biệt nơi nhận-thức của ta về việc Đức Giêsu cứu chuộc loài người là “đường-lối nhận-thức” rất chung chung của nhiều người.
Lm John Flader lại đã không trả lời các câu hỏi do người đọc đưa ra như một tổng-thể để bàn thảo, nhưng ông lại gộp chung các vấn-nạn trên thành thắc-mắc duy-nhất chỉ hỏi rằng: phải chăng Đức Giêsu chết đi là để cứu-chuộc loài người, tức Ngài đã đền bù tội lỗi của con người rồi? Câu trả lời là: Có! Lm John Flader vẫn cho rằng cụm-từ “cứu-chuộc” hoặc “cứu-rỗi”, “cứu độ” ngang bằng cụm từ “đền bù tội lỗi”, thế thôi. Mặt khác, ông cũng chẳng bình-giải hoặc định-nghĩa tự-vựng nào cho riêng rẽ, hết. Ông cho rằng, khi trả lời “có” với luận-điểm tuyệt-đối như thế mới phù-hợp với huấn-thị trước-sau-như-một của Kinh Sách và Thánh-truyền ở Đạo mình.
Nhưng sau đó, ông lại trưng-dẫn một số chương/đoạn rút từ Kinh Sách rồi gọi đó là nền-tảng của Giáo-hội. Có 6 đoạn Kinh Sách được ông trưng-dẫn cũng trong cùng mục-đích đó. Có đoạn tập-trung vào câu chuyện được bàn-thảo nhiều hơn chương/đoạn khác. Tuy nhiên, đoạn nào cũng bao gồm các tự-vựng như: cứu-chuộc, tội lỗi, thứ-tha, hoà-giải, chuộc tội. Làm thế, chỉ cốt trả-lời cho các thắc-mắc thông thường có liên-quan đến vấn-đề đặt ra. Nói cách khác, ông làm như thế cũng đủ để đáp-ứng và thực-hiện mục-tiêu đề ra trong một bài viết khá ngắn cho tuần báo đạo. Bởi, tất cả đều dẫn đến cao điểm là lời trích từ kinh Tin Kính có từ thời Công đồng Nixêa trong đó có câu nói được nhấn mạnh, là: “Vì loài người chúng tôi và để cứu-chuộc chúng tôi”. Đã đành là, ngôn-từ đặt ra như thế từng thấy có trong văn-bản Kinh Sách và Thánh-truyền đã từ lâu.
Tuy nhiên, bản dịch tiếng Anh đâu phải lúc nào cũng giống thế. Thông thường, thì tự-vựng được dùng có mục đích để chuyên chở tính-cách được diễn-tả ở tiếng Hy-Lạp là bản-văn gốc được sử-dụng ngay từ đầu, tức cho thấy rằng: khi tác-giả viết những điều như thế thành lời nói là cốt sử-dụng cho mục-đích viết ra, mà thôi. Tính-cách này được tiếp-tục suốt năm thập-niên qua hoặc còn xa hơn nữa, từ một nền văn-hoá khác với văn-hóa của chúng ta.
Ngôn-ngữ ta sử dụng, là để diễn-tả các tư-tưởng không có ở kinh-kệ và/hoặc Sách thánh được dịch sang tiếng Anh. Những lời như thế, tuyệt nhiên, không mang tính hời-hợt bên ngoài nhưng là hiểu theo cung-cách thần-học, chúng còn phong-phú hơn cụm-từ giản đơn, như: “cứu-chuộc”, “đền bù tội lỗi”. Thời xưa, các tự-vựng này nói lên thứ gì đó khác hẳn lời dịch mà ta thường dùng ở nhiều nơi. Truyền-thống Giáo-hội, chẳng bao giờ mang ý-nghĩa nào như mấy tự-vựng ở trên muốn chuyển-tải cả. Đúng hơn, làm thế như là để cho giới kinh-điển ta suy nghĩ thêm về niềm tin mình đang có.
Ở đây, cũng nên nói sơ về một số văn-bản đã đề-cập đến sự việc cứu-chuộc theo Kinh Sách và một số chương/đoạn ít tập-trung vào các đề-tài như nhiều người vẫn nghĩ là “ơn cứu-chuộc”. Thành thử ra, tôi định sẽ nói về các văn-bản này, trước nhất.
Tin Mừng thánh Mátthêu viết ở đoạn 1 câu 21, chỉ đơn-giản cho ta biết tên của Đức Giêsu, tức: Đức Giê-Shua hoặc Giô-shua nếu muốn gọi Ngài như thế cũng vẫn được. Và, nếu dịch cho sát nghĩa, thì tên gọi của Ngài có nghĩa là: “Đấng Cứu-chuộc”. Và hơn nữa, Ngài cũng sẽ cứu-chuộc con dân của Ngài khỏi mọi lỗi lầm cùng tội-vạ của họ. Như thế, tức: mở ra vấn-đề ý-nghĩa về tội và lỗi không phải hiểu theo nghĩa như dân-gian mọi thời, mọi nơi vẫn giả-định.
Tin Mừng thánh Gioan đoạn 1 câu 29 có nói về những lỗi và tội của thế-giới với thế gian. Ở đây, thế-giới hay thế-gian được hiểu như thành-ngữ chuyên-biệt về kỹ-thuật khác với lầm lỗi của Ađam, khác với điều-gọi-là “tội tổ tông”, và khác cả với lầm lỡ riêng tư của mỗi người. Tội hoặc lỗi như thế, thường được qui-chiếu về một thứ lý-lẽ rất lô-gích, vốn dĩ là đặc-trưng của lỗi tội khiến cho “tội lỗi” cứ thế gia-tăng khi nó hiển hiện ở chốn thế-trần. Để nói rằng Đức Giêsu đã trút bỏ đi các lỗi cùng tội của thế-trần như thế đã hàm-ngụ rất nhiều nghĩa; mà, một trong các ý-nghĩa này được dẫn đưa vào thứ lô-gích của tình thương còn mạnh hơn cả bất cứ thứ lô-gích nào khác của lỗi tội, về tội lỗi nữa.
Trong thư gửi giáo-đoàn Rôma ở đoạn 5 câu 10 thánh Phaolô có nói: “Ngay khi chúng ta còn thù nghịch với Thiên Chúa, Thiên Chúa đã để cho Con của Người phải chết mà cho chúng ta được hoà giải với Người, phương chi bây giờ chúng ta đã được hoà giải rồi, hẳn chúng ta sẽ được cứu nhờ sự sống của Người Con ấy”. Điều này thực rất đúng. Nhưng, Kinh Sách tiếng Hy Lạp lại mang thêm ý-nghĩa nữa bảo rằng: ta hội-tụ với nhau và thu vén đi vào tình thương-yêu của Thiên-Chúa. Hơn thế nữa, tình thương-yêu của Ngài còn hiện-diện cả ở bên ngoài để đến với ta trong cùng lúc, mà ta vẫn giữ được các khác-biệt của mình. Nhưng, hoà-giải với Thiên-Chúa, ở đây, lại không phải cùng một thứ như nghi-thức hoá-giải/đền-bù để chứng mình sự hài-hoà Ngài ban phát. Tự-vựng hoá-giải hay hoà-giải ở đây mang ý-nghĩa khác hẳn.
Trong thư thánh Phêrô ở đoạn 1 câu 18-19 lại đã ghi: “Anh em hãy biết rằng không phải nhờ những của chóng hư nát như vàng hay bạc mà anh em đã được cứu-thoát khỏi lối sống phù phiếm do cha ông anh em truyền lại.Nhưng anh em đã được cứu chuộc nhờ bửu huyết của Con Chiên vẹn toàn, vô tỳ tích, là Đức Kitô”. Như thế là, thánh-nhân qui-chiếu vào hoạt-động của máu Đức Giêsu nơi những điều Ngài làm cho ta tựa như máu huyết mang ý-nghĩa của sự hy-sinh nơi dân con Do thái. Ở đây, bửu-huyết Đức Kitô có ý-nghĩa của sự hy-sinh nơi điều Ngài làm cho ta, nên khác hẳn ý-nghĩa vẫn gồm tóm trong ngôn-ngữ của ta, cả đến ngôn-từ của đạo-giáo mà ngày nay ta thường hiểu khác.
Theo một số các nhà chú-giải ở trời Tây thấy sách Ysaya nơi đoạn 53 câu 4-5 lại nói hơi khác, như: “Sự thật, chính Người đã mang lấy những bệnh tật của chúng ta, đã gánh chịu những đau khổ của chúng ta, còn chúng ta, chúng ta lại tưởng người bị phạt, bị Thiên Chúa giáng hoạ, phải nhục nhã ê chề. Chính người đã bị đâm vì chúng ta phạm tội, bị nghiền nát vì chúng ta lỗi lầm; người đã chịu sửa trị để chúng ta được bình an, đã phải mang thương tích cho chúng ta được chữa lành”, tức: câu này ẩn-tàng nơi văn-chương thi-tứ của chúng-dân ngoài Do-thái mà tác-giả Ysaya từng hàm ngụ. Nhưng, tác-giả lại không đồng-thuận với quan-niệm giống như thế.
Thành thử ra, các chương sau đó, tác-giả lại đã phản-bác các tư-tưởng này. Có thể, không phải tất cả mọi người ai cũng biết rõ chuyện này hết. Và, cũng không đồng-thuận với những chuyện đại loại như vậy. Nhưng, làm thế cũng đủ để khiến nhiều người vẫn còn do-dự, lại sử-dụng nó như lập-trường tư-tưởng có chứng-cứ hẳn hòi.
Trong lời giải-đáp thắc-mắc trên tờ The Catholic Weekly ta vừa nhắc đến, Lm John Flader còn trích dẫn hai đoạn Kinh Sách trọng-yếu khác, đó là Tin Mừng thánh Mát-thêu đoạn 20 câu 28 và đoạn 26 câu 28, đoạn đầu đại ý nói: “Con Người đến không phải để được người ta phục vụ, nhưng là để phục vụ và hiến dâng mạng sống làm giá chuộc muôn người". Còn, đoạn sau lại ghi: “Đây là máu Thầy, máu Giao Ước, đổ ra cho muôn người được tha tội”.
Nói chung thì: ở hai trích-dẫn này, tác-giả Mát-thêu đều rút từ Tin Mừng do thánh Máccô viết trước, nhưng đã không thay-đổi điều gì, trong đó. Tự-vựng chính được thánh-sử ghi, lại đã biểu-hiện một cách chính-xác việc Chúa “ban-phát Tâm-Thân của Ngài như một đảm-bảo cho lời hứa với quần-chúng nói chung, chứ không riêng gì cho người Do thái, thôi.”
Buổi nói chuyện hôm nay, chúng ta đã vào với ý-nghĩa chính của văn-bản trọng-yếu này. Điều này, muốn nói rằng Đức Giêsu đã chọn con đường đi vào với thứ chính-trị hoặc thứ nào đó không mang tính quyền-lực, cốt để ra khỏi cuộc chạy đua phù-phiếm vốn tạo nên mọi khó khăn và vi-phạm nơi con người để rồi tìm được ở nơi đó sự tự-do vượt khỏi mọi hình-thái của mọi quyền-lực, rất bức bách...
----------------
(còn tiếp)
Lm Kevin O’Shea, CSsR
Mai Tá lược dịch
_____________________________________________________________________________________________________
Lm Kevin O’Shea, CSsR
Chương Hai: Ơn Cứu-chuộc, và thần-học lịch-sử rút từ Thánh Kinh
(bài 13)
Phần 6: Ơn Cứu-chuộc,và giòng suy-tư cùng một chiều
Ngày 7 tháng Năm 2006, tuần báo The Catholic Weekly ở Sydney, trong mục giải đáp thắc mắc, Lm John Flader có trả lời một số câu hỏi do bạn đọc gửi đến những vấn nạn như: tại sao Đức Giêsu phải chết? Ngài chết có phải để chứng minh rằng Thiên-Chúa yêu thương loài người chúng ta không? Phải chăng Ngài chết cách đặc-biệt như thế là để cứu ta khỏi mọi tội của gian trần? Ngài chết đi, hẳn cũng vì lý do chính-trị nào đó chứ? Phải chăng Ngài chết chỉ cốt để thách-thức giới cầm-quyền ở nhiều nơi mà thôi không? Chết như thế, là Ngài để lại cho ta một bài học khách quan và đơn giản? Phải chăng Ngài có chết, mới đem đến cho ta sự tha-thứ có từ Thiên-Chúa-là-Cha? Và đơn giản hơn, nội việc Ngài chết đi cũng đủ nói lên quan-điểm/lập-trường nào đó khiến mọi người đều quan-tâm?
Sở dĩ tôi muốn dùng lại các câu hỏi này, ở đây, là để nói lên tính đặc-biệt nơi nhận-thức của ta về việc Đức Giêsu cứu chuộc loài người là “đường-lối nhận-thức” rất chung chung của nhiều người.
Lm John Flader lại đã không trả lời các câu hỏi do người đọc đưa ra như một tổng-thể để bàn thảo, nhưng ông lại gộp chung các vấn-nạn trên thành thắc-mắc duy-nhất chỉ hỏi rằng: phải chăng Đức Giêsu chết đi là để cứu-chuộc loài người, tức Ngài đã đền bù tội lỗi của con người rồi? Câu trả lời là: Có! Lm John Flader vẫn cho rằng cụm-từ “cứu-chuộc” hoặc “cứu-rỗi”, “cứu độ” ngang bằng cụm từ “đền bù tội lỗi”, thế thôi. Mặt khác, ông cũng chẳng bình-giải hoặc định-nghĩa tự-vựng nào cho riêng rẽ, hết. Ông cho rằng, khi trả lời “có” với luận-điểm tuyệt-đối như thế mới phù-hợp với huấn-thị trước-sau-như-một của Kinh Sách và Thánh-truyền ở Đạo mình.
Nhưng sau đó, ông lại trưng-dẫn một số chương/đoạn rút từ Kinh Sách rồi gọi đó là nền-tảng của Giáo-hội. Có 6 đoạn Kinh Sách được ông trưng-dẫn cũng trong cùng mục-đích đó. Có đoạn tập-trung vào câu chuyện được bàn-thảo nhiều hơn chương/đoạn khác. Tuy nhiên, đoạn nào cũng bao gồm các tự-vựng như: cứu-chuộc, tội lỗi, thứ-tha, hoà-giải, chuộc tội. Làm thế, chỉ cốt trả-lời cho các thắc-mắc thông thường có liên-quan đến vấn-đề đặt ra. Nói cách khác, ông làm như thế cũng đủ để đáp-ứng và thực-hiện mục-tiêu đề ra trong một bài viết khá ngắn cho tuần báo đạo. Bởi, tất cả đều dẫn đến cao điểm là lời trích từ kinh Tin Kính có từ thời Công đồng Nixêa trong đó có câu nói được nhấn mạnh, là: “Vì loài người chúng tôi và để cứu-chuộc chúng tôi”. Đã đành là, ngôn-từ đặt ra như thế từng thấy có trong văn-bản Kinh Sách và Thánh-truyền đã từ lâu.
Tuy nhiên, bản dịch tiếng Anh đâu phải lúc nào cũng giống thế. Thông thường, thì tự-vựng được dùng có mục đích để chuyên chở tính-cách được diễn-tả ở tiếng Hy-Lạp là bản-văn gốc được sử-dụng ngay từ đầu, tức cho thấy rằng: khi tác-giả viết những điều như thế thành lời nói là cốt sử-dụng cho mục-đích viết ra, mà thôi. Tính-cách này được tiếp-tục suốt năm thập-niên qua hoặc còn xa hơn nữa, từ một nền văn-hoá khác với văn-hóa của chúng ta.
Ngôn-ngữ ta sử dụng, là để diễn-tả các tư-tưởng không có ở kinh-kệ và/hoặc Sách thánh được dịch sang tiếng Anh. Những lời như thế, tuyệt nhiên, không mang tính hời-hợt bên ngoài nhưng là hiểu theo cung-cách thần-học, chúng còn phong-phú hơn cụm-từ giản đơn, như: “cứu-chuộc”, “đền bù tội lỗi”. Thời xưa, các tự-vựng này nói lên thứ gì đó khác hẳn lời dịch mà ta thường dùng ở nhiều nơi. Truyền-thống Giáo-hội, chẳng bao giờ mang ý-nghĩa nào như mấy tự-vựng ở trên muốn chuyển-tải cả. Đúng hơn, làm thế như là để cho giới kinh-điển ta suy nghĩ thêm về niềm tin mình đang có.
Ở đây, cũng nên nói sơ về một số văn-bản đã đề-cập đến sự việc cứu-chuộc theo Kinh Sách và một số chương/đoạn ít tập-trung vào các đề-tài như nhiều người vẫn nghĩ là “ơn cứu-chuộc”. Thành thử ra, tôi định sẽ nói về các văn-bản này, trước nhất.
Tin Mừng thánh Mátthêu viết ở đoạn 1 câu 21, chỉ đơn-giản cho ta biết tên của Đức Giêsu, tức: Đức Giê-Shua hoặc Giô-shua nếu muốn gọi Ngài như thế cũng vẫn được. Và, nếu dịch cho sát nghĩa, thì tên gọi của Ngài có nghĩa là: “Đấng Cứu-chuộc”. Và hơn nữa, Ngài cũng sẽ cứu-chuộc con dân của Ngài khỏi mọi lỗi lầm cùng tội-vạ của họ. Như thế, tức: mở ra vấn-đề ý-nghĩa về tội và lỗi không phải hiểu theo nghĩa như dân-gian mọi thời, mọi nơi vẫn giả-định.
Tin Mừng thánh Gioan đoạn 1 câu 29 có nói về những lỗi và tội của thế-giới với thế gian. Ở đây, thế-giới hay thế-gian được hiểu như thành-ngữ chuyên-biệt về kỹ-thuật khác với lầm lỗi của Ađam, khác với điều-gọi-là “tội tổ tông”, và khác cả với lầm lỡ riêng tư của mỗi người. Tội hoặc lỗi như thế, thường được qui-chiếu về một thứ lý-lẽ rất lô-gích, vốn dĩ là đặc-trưng của lỗi tội khiến cho “tội lỗi” cứ thế gia-tăng khi nó hiển hiện ở chốn thế-trần. Để nói rằng Đức Giêsu đã trút bỏ đi các lỗi cùng tội của thế-trần như thế đã hàm-ngụ rất nhiều nghĩa; mà, một trong các ý-nghĩa này được dẫn đưa vào thứ lô-gích của tình thương còn mạnh hơn cả bất cứ thứ lô-gích nào khác của lỗi tội, về tội lỗi nữa.
Trong thư gửi giáo-đoàn Rôma ở đoạn 5 câu 10 thánh Phaolô có nói: “Ngay khi chúng ta còn thù nghịch với Thiên Chúa, Thiên Chúa đã để cho Con của Người phải chết mà cho chúng ta được hoà giải với Người, phương chi bây giờ chúng ta đã được hoà giải rồi, hẳn chúng ta sẽ được cứu nhờ sự sống của Người Con ấy”. Điều này thực rất đúng. Nhưng, Kinh Sách tiếng Hy Lạp lại mang thêm ý-nghĩa nữa bảo rằng: ta hội-tụ với nhau và thu vén đi vào tình thương-yêu của Thiên-Chúa. Hơn thế nữa, tình thương-yêu của Ngài còn hiện-diện cả ở bên ngoài để đến với ta trong cùng lúc, mà ta vẫn giữ được các khác-biệt của mình. Nhưng, hoà-giải với Thiên-Chúa, ở đây, lại không phải cùng một thứ như nghi-thức hoá-giải/đền-bù để chứng mình sự hài-hoà Ngài ban phát. Tự-vựng hoá-giải hay hoà-giải ở đây mang ý-nghĩa khác hẳn.
Trong thư thánh Phêrô ở đoạn 1 câu 18-19 lại đã ghi: “Anh em hãy biết rằng không phải nhờ những của chóng hư nát như vàng hay bạc mà anh em đã được cứu-thoát khỏi lối sống phù phiếm do cha ông anh em truyền lại.Nhưng anh em đã được cứu chuộc nhờ bửu huyết của Con Chiên vẹn toàn, vô tỳ tích, là Đức Kitô”. Như thế là, thánh-nhân qui-chiếu vào hoạt-động của máu Đức Giêsu nơi những điều Ngài làm cho ta tựa như máu huyết mang ý-nghĩa của sự hy-sinh nơi dân con Do thái. Ở đây, bửu-huyết Đức Kitô có ý-nghĩa của sự hy-sinh nơi điều Ngài làm cho ta, nên khác hẳn ý-nghĩa vẫn gồm tóm trong ngôn-ngữ của ta, cả đến ngôn-từ của đạo-giáo mà ngày nay ta thường hiểu khác.
Theo một số các nhà chú-giải ở trời Tây thấy sách Ysaya nơi đoạn 53 câu 4-5 lại nói hơi khác, như: “Sự thật, chính Người đã mang lấy những bệnh tật của chúng ta, đã gánh chịu những đau khổ của chúng ta, còn chúng ta, chúng ta lại tưởng người bị phạt, bị Thiên Chúa giáng hoạ, phải nhục nhã ê chề. Chính người đã bị đâm vì chúng ta phạm tội, bị nghiền nát vì chúng ta lỗi lầm; người đã chịu sửa trị để chúng ta được bình an, đã phải mang thương tích cho chúng ta được chữa lành”, tức: câu này ẩn-tàng nơi văn-chương thi-tứ của chúng-dân ngoài Do-thái mà tác-giả Ysaya từng hàm ngụ. Nhưng, tác-giả lại không đồng-thuận với quan-niệm giống như thế.
Thành thử ra, các chương sau đó, tác-giả lại đã phản-bác các tư-tưởng này. Có thể, không phải tất cả mọi người ai cũng biết rõ chuyện này hết. Và, cũng không đồng-thuận với những chuyện đại loại như vậy. Nhưng, làm thế cũng đủ để khiến nhiều người vẫn còn do-dự, lại sử-dụng nó như lập-trường tư-tưởng có chứng-cứ hẳn hòi.
Trong lời giải-đáp thắc-mắc trên tờ The Catholic Weekly ta vừa nhắc đến, Lm John Flader còn trích dẫn hai đoạn Kinh Sách trọng-yếu khác, đó là Tin Mừng thánh Mát-thêu đoạn 20 câu 28 và đoạn 26 câu 28, đoạn đầu đại ý nói: “Con Người đến không phải để được người ta phục vụ, nhưng là để phục vụ và hiến dâng mạng sống làm giá chuộc muôn người". Còn, đoạn sau lại ghi: “Đây là máu Thầy, máu Giao Ước, đổ ra cho muôn người được tha tội”.
Nói chung thì: ở hai trích-dẫn này, tác-giả Mát-thêu đều rút từ Tin Mừng do thánh Máccô viết trước, nhưng đã không thay-đổi điều gì, trong đó. Tự-vựng chính được thánh-sử ghi, lại đã biểu-hiện một cách chính-xác việc Chúa “ban-phát Tâm-Thân của Ngài như một đảm-bảo cho lời hứa với quần-chúng nói chung, chứ không riêng gì cho người Do thái, thôi.”
Buổi nói chuyện hôm nay, chúng ta đã vào với ý-nghĩa chính của văn-bản trọng-yếu này. Điều này, muốn nói rằng Đức Giêsu đã chọn con đường đi vào với thứ chính-trị hoặc thứ nào đó không mang tính quyền-lực, cốt để ra khỏi cuộc chạy đua phù-phiếm vốn tạo nên mọi khó khăn và vi-phạm nơi con người để rồi tìm được ở nơi đó sự tự-do vượt khỏi mọi hình-thái của mọi quyền-lực, rất bức bách...
----------------
(còn tiếp)
Lm Kevin O’Shea, CSsR
Mai Tá lược dịch