III - NỊCH ÁI VONG ÂN
1 Tiết nghiêm đông mà hành hạ lệnh
Thấy trong mình không lạnh mà lo
Ngủ không được bụng sánh so
Một bầu thế giới là lò dại khôn
5 So đi sánh lại mà chồn
Biết bao là kẻ dại khôn ở đời!
Mấy thứ người không ăn nhời dạy
Dại như me mà lấy làm khôn
Nhất là những kẻ làm con
10 Khổ cho cha mẹ khi còn thơ ngây
Trưởng thành khi đã đến ngày
Lấy vợ thì vợ làm thày đinh ninh.
U mê chẳng biết rằng mình
Phải lo dạy vợ như hình trẻ con
15 Khéo thay lời ví phương ngôn
Là lời tục ngữ thế gian thật thà
"Dạy con từ thuở lên ba
Dạy vợ khi mới về nhà làm dâu"
Ai hay đâu cứ nghe nhời vợ
20 Giữ chằng chằng mà gỡ không ra
Làm trai nghe liệu mà nghe
Nhiều khi phải nẹt phải đe mới vừa
Bắt đầu từ lúc mai xưa
Dạy vợ kính thờ nội ngoại tổ tiên
25 Thảo kính cha mẹ hai bên
Họ hàng kẻ dưới người trên tôn nhường.
Phép vợ chồng một xương một thịt
Đền công ơn sống chết cùng nhau
Đội trên đầu công cha đức mẹ
30 Không có người ai đẻ ra ta?
Ở ăn phép tắc thuận hoà
Chớ đừng khó mặt mới là người khôn
Tứ thân cha mẹ bình an
Đi thăm về viếng hỉ hoan tươi cười
35 Canh riêu miếng lạt miếng tươi
Liệu chừng thay đổi cho người bổ lao
Lúc người yếu đuối liệt lào
Trông nom chớ để giờ nào qua không.
Chữ hiếu chôn lấy làm lòng
40 Thuốc the cơm cháo đền công đức người
Khi tắm giặt lúc lau chùi
Khi nâng khi giấc đứng ngồi liền tay
Hai người chẳng phải là hai
Đã cùng một xác một người cùng nhau
45 Cho nên ta phải cúi đầu
Vâng lời chịu lụy trước sau một bề
Lắng tai nghe khi người dạy bảo
Ở sao cho phải đạo làm con
Giàu thì miếng ngọt miếng ngon
50 Khó ta công sức bới bòn đền công.
Để cho người được vui lòng
Rằng con có hiếu biết công sinh thành
Có cha mẹ mới có mình
Làm con ta ở vô tình sao nên
55 Các điều dạy bảo liên liên
Nhất là sự ở cần quyền hôm mai
Phải rỉ tai dạy cho vợ rõ
Tự trong nhà đứa ở phải thương
Phải kính nhường họ hàng làm trước
60 Ngoài hương lân làng nước thứ hai
Chớ đừng bắt chước như ai
Nói cung khoảnh khoái giọng đài kiêu căng.
Lại phải thương con nhà kẻ khó
Chớ ra điều cậy có bao giờ
65 Mồ côi cũng chớ làm ngơ
Mù què thương xót tóc tơ bù chì
Đừng sân si với người già cả
Kẻ bầy vai chớ khá khinh thường
Vai dưới lại càng phải thương
70 Để lòng giữ kỹ đạo thường người ta
Đàn bà phải có nết na
Khiêm nhường đạo đức thật thà thì hơn
Vả chăng mình có chồng con
Chớ điều ngủng nghỉnh như còn trông ai
75 Cũng đừng những tiếng mỉa mai
Chớ hề cạnh khoé chọc ai bao giờ
Vợ chồng người chớ gièm pha
Cũng đừng bỉ báng người ta vắn dài
Nói gian kèn cựa nói dai
80 Phải chừa lại phải gác tai cho rồi
Cũng đừng ngồi lê la hành tỏi
Cũng đừng khoe mình giỏi mình hơn
Lòng buồn kia với lòng hằn
Chớ hề mà để trí khôn bao giờ.
85 Còn như của cải trong nhà
Giữ gìn vừa phải thật thà mới hay
Chớ đừng đấu ấy đấu này
Tùy khi mình muốn đổi thay phải chừa.
Đừng giả thiếu chớ lấy thừa
90 Những người làm vậy bao giờ cho no
Trên có cho mình giàu có
Mặc ý người sẽ phó trốc tay
Của nào xắn móc thế này
Nó như than lửa cháy ngay tức thì
95 Lấy của gì trong những của ấy
Để lại cho con cái sau này
Thà rằng thuốc độc trao tay
Để cho con uống chết ngay tức thì
Khó giàu là phận phải tùy
100 Đã đành là phận cần gì tham lam.
Lại phải chăm dạy cho vợ biết
Hết mọi điều hơn thiệt trong nhà
Rằng: nhời cha mẹ nói ra
Dù mà gắt gỏng cũng là lòng thương.
105 Chớ ra đường học đi nói lại
Ở làm vậy là dại không khôn
Chớ rỉ hơi cho người ngoài biết
Trong nhà mình tình tiết làm sao
Chớ đừng bắt chước đứa nào
110 Mẹ cha dạy bảo thấp cao mọi điều
Về nhà thêm đặt giặt giều
Ra như những điều hai họ chọc nhau.
Nghĩa bấy tâu hai bên tần tấn
Vì một nhời mà xắn làm hai
115 Làm trai chẳng biết làm trai
Vợ mình không dạy nào ai bây giờ
Lúc mai xưa một yêu hai dấu
Nó lăng loàn cũng náu mà nghe.
Đắm yêu đến nỗi như mê
120 Nó dù ngược ngạo đố hề coi sao
Đến nỗi nó xưng mày tao
Trước mặt cha mẹ thế nào cũng yên
Lòng thương cha mẹ thiên nhiên
Bảo ban cho nó được nên con người
125 Chẳng nghe nó lại dể ngươi
Mình cũng ngồi cười mủm mỉm mà thôi.
Đêm khuya nó lại sụt sùi
Than thân trách phận ngậm ngùi thiết tha
Lẽ thì mình bảo thật thà
130 Cho nó biết là nó dại không khôn
Nó làm con ở không phải đạo
Cha mẹ thương dạy bảo mà thôi
Dạy dần một khi một nhời
Rầy mai thấm thía nữa rồi cũng xong.
135 Hay đâu mình lại chiều lòng
Khóc theo vuối nó còn trông nỗi gì.
Cũng nhiều khi vì nghe nhời vợ
Mắng mẹ cha sấn sổ cực người
Nó đã khóc, mình thêm nhời
140 Nó càng nấc nở sụt sùi năm canh
Dữ thì nó lấy làm lành
Lành banh ra dữ như hình giống ma
Làm cho tan nát cửa nhà
Làm cho tủi nhục mẹ cha trăm chiều
145 Ăn riêng một phận một niêu
Mình cũng quyết chiều lòng vợ mới ghê
Ở riêng rồi nó giở nghề
Ăn hoang làm hại chán chê trăm đàng
Mất cha mẹ mất họ hàng
150 Kẻ tình người nghĩa láng diềng mỉa mai
Con ở chẳng thuê được ai
Làm thuê nó cũng đứng ngoài chê bai
Cắn móng tay nghĩ lại cha mẹ
Thấy họ hàng tủi bẽ cực thân
155 Giờ ngồi chau mắt giương mà chịu
Đã lỡ rồi biết liệu làm sao
Dại này biết lấy thước nào
Mà đo cho được thấp cao vắn dài
Hư hèn lại có thứ trai
160 Vợ mình có lười làm biếng hư thân
Cha mẹ thương mình ân cần
Bảo ban cho nó lập thân mình nhờ.
Vợ mình nó lỏn về nhà
Khóc than kể vuối mẹ cha đặt điều
165 Sự bằng một chút tẻo teo
Ít xít ra nhiều vợ mình bày ra
Lẽ thì mình phải dàn hoà
Giải đi cho chóng mới là người khôn
Hay đâu mình lại lon xon
170 Theo chiều nói ngọt nói ngon theo chiều
Vợ nói ít mình nói nhiều
Đổ cho cha mẹ những điều hư không
Đắm yêu về sự vợ chồng
Mà nỡ cam lòng đến thế, hỡi ơi!
175 Khốn thay lại có thứ trai
Đến nhà mẹ vợ rỉ tai thì thầm
Làm cho mẹ vợ căm căm
Đem lòng buồn giận để tâm lâu ngày
Những rằng: chưa biết tay này
180 Thui ra mới biết béo gầy hay chăng.
Dại đâu như buộc chằng chằng
Lửa đang rần rật dầu càng rót thêm
Hoá sinh nên hai bên thù oán
Giận nhau rồi cho chán đánh nhau.
185 Trai kia nghĩ lại tự đầu
Hỏi mình xem thử, bởi đâu có mình
Cam lòng bên trọng bên khinh
Ăn ở bạc tình có phải hay chăng
Dẫu cho mẹ mình có nói
190 Mẹ vợ mình có hỏi mình thưa
Rằng nó hãy còn ngây thơ
Sâu nông nó hẳn cũng chưa biết gì
Mẹ cha có nói chăng vì
Nó còn nông nổi ngu si độn đần
195 Giải lòng cha mẹ dần dần
Vợ mình mình cũng chần chần răn đe
Mẹ nó sợ nó cũng e
Mai sau chẳng dám lộn về nói gian
Làm cho cha mẹ bằng an
200 Làm cho khỏi tiếng thế gian chê cười
Làm người như thế là người
Người đâu bạc bẽo như loài muông chim.
Lửa to lại đổ dầu thêm
Làm cho cha mẹ hai bên oán thù
205 Khác gì như trẻ đánh cù
Phải chân rồi khóc hu hu ích gì.
Bây giờ mà dạy trái thì
Dạy không nổi nữa bởi vì đầu xưa
Mình hư lại quá nó hư
210 Dạy mình nó đã biết dư đi rồi.
Nhiều khi mình lại thông ngòi
Cho nó đốt pháo mình ngồi mà coi
Bóng mình nó đạp được rồi
Ruột mình nó biết đến nơi ruột cùng
215 Bây giờ lại toan giở cung
Ra như muốn dạy không xong thí nào.
Mình nói thấp nó nói cao
Mình nói thì thào nó hò hổng lên
Mình mon men toan điều sửa phạt
220 Vừa giơ roi nó giật vất đi
Nhiều khi nó lại níu ghì
Lấy mình để nó sân si vuối mình.
Nó cố tình chọc khai bới thối
Cũng có khi đến nỗi kêu làng
225 Lại thường thường nó nằm khi dỗi
Năm ba ngày ai gọi không thưa
Mình thì đi sớm về trưa
Con khóc bò đến nó giùa con ra
Khốn cả con khốn cả cha
230 Làm trai nghĩ lại mới là khúc nhôi
Nó hay mình nghĩ lại rồi
Chẳng theo ý nó thì thôi trông gì
Nó càng giở giọng nói khi
Đâm hông chọc tức chiết chì đấy đây
235 Nói gió cho cạnh lòng mây
Nhịn đi chẳng được ra tay nói liều
Ăn riêng mỗi đứa mỗi niêu
Chia con chia của lắm điều xấu xa.
Thật là tan cửa nát nhà
240 Khổ mình đã vậy mẹ cha cực nhiều
Bố nào bố chẳng là yêu
Con mình ríu rít mà theo chân mình
Nó chực rình thấy đâu nó đánh
Bố vuối con thiên tính than ôi
245 Ngửa lên trời ứa rơi nước mắt
Trông xuống đất muốn chết cho rồi
Vặn làm đôi trong một khúc ruột
Nghĩ đến con, ăn nuốt thảm sầu
Làm cho cha mẹ lo âu
250 Ruột cha mẹ héo như rau vò rồi
Nghẹn hơi nói chẳng nên lời
Tự dưng nước mắt chỉ rơi ròng ròng
Ông bà thấy cháu thương lòng
Bánh quà cho cháu nó quăng ra đàng
255 Nó làm cho cực chói chang
Cực hết mọi đàng cực chết thì thôi
Thương ôi, khốn nạn thương ôi!
Làm trai dại thế thì thôi cùng rồi
Dại đâu dại thế cả đời
260 Mẹ cha còn sống chôn vùi người đi
Sống làm chi sống khốn sống nạn
Hỡi trai kia đã chán dại chưa?
Đến lúc chừa mà phải chừa thế
Mẫu chừa này chép để về sau
265 Nam nhi bay phải bảo nhau
Lấy vợ phòng trước sợ sau mới hòng
Sự biết lòng âu là khó biết
Nhưng phải xem tính nết cho tường
Chớ thị thường gặp đâu lấy đấy
270 Cũng nhiều trai hễ thấy thì vơ
Về nhà thấy nó vẩn vơ
Hay là có tính khác xa thế nào
Bây giờ biết liệu làm sao
Đổi cho người nào bán lại cho ai?
275 Nẹ đôi vai cả đời nặng trĩu
Nghiến răng mình mà chịu một mình
Ta thực tình bảo cho tỏ rõ
Con nhà giàu chớ có ngóng trông
Thường sinh ra sự khó lòng
280 Cho mình áy náy không xong nhiều bề
Một là cách ở vụng về
Làm ăn nuôi xác các nghề không quen
Hai là cậy của cậy tiền
Cách ăn ý ở cướp quyền mẹ cha
285 Ba là khinh dể người ta
Bởi vì cậy của hoá ra khổ chồng
Bốn là của là của chung
Giàu khó tại dùng nên hoặc chẳng nên
Đổi thay thay đổi liên miên
290 Ấy là luật pháp tự nhiên rành rành
Năm là không chắc rằng mình
Có nhờ được của như tình muốn đâu
Nào hay là khó là giàu
Làm trai phải xét trước sau cho rành
295 Chớ nghiêng mình vào nhà thần thế
Kẻo về sau lắm thể rầy rà
Một là khi nó về nhà
Thường thường nó giở thế ra với mình
Hai là thường nó lại khinh
300 Cả cha cả mẹ tức mình hổ ngươi
Ba là chính phép làm trai
Hễ đi lấy vợ lấy người kém ta
Để mẹ cha dễ sai dễ khiến
Vả chăng mình cũng tiện răn đe
305 Con nhà thần thế lấy về
Thế thần nó lấp nó che miệng mình.
Việc gia đình nhiều khi nhỡ bét
Lúc bấy giờ biết liệu làm sao
Con nhà nào chồng kia vợ nọ
310 Phải kiềng ra chớ mó chớ dây
Một là sinh thói mê say
Cho con cho cháu phải lây máu này
Hai là có sự đắng cay
Nói ra khó nói mà ta cũng chùn.
315 Nhiều khi nó làm vợ chung
Nó chẳng hết lòng thật làm vợ ai
Mình giả làm chồng bề ngoài
Nhưng mà con cái nào ai biết gì
Điều này nhớ lấy làm ghi
320 Làm trai trò chuyện đôi khi phải chừa
Tiên vàn mình vốn không ưa
Nhưng mà trò chuyện sớm trưa dần dà
Lân la rơm lửa lân la
Trước còn trăng gió sau ra đá vàng
325 Sơn keo gắn chặt khăng khăng
Cởi ra chẳng được biết rằng làm sao.
Chằng chằng buộc mãi lấy nhau
Dao thần chém mấy mươi dao cũng cùn
Vốn trí khôn mình đà không thuận
330 Phải lấy nhau tức giận lè lè
Gia đình be bét bét be
Trăm nghìn sự khó chỉ vì tội xưa
Lấy nhau cầu nguyện sớm trưa
Lắng nghe ý Chúa mọi giờ đinh ninh
335 Bởi tại mình cho nên mình khốn
Lưới trời giăng có trốn được đâu
Nhời giạm nhau giạm bằng sự tội
Hoá sinh ra nhiều nỗi xót xa
Làm trai nhiều đứa ngẩn ngơ
340 Nghĩ rằng đàn bà thì lấy mà thôi
Hoá nhiều đôi chồng nam vợ bắc
Sinh lắm điều trúc trắc bỏ nhau.
Tại mình nào tại ai đâu
Bởi chưng lúc đầu chẳng nghĩ chẳng suy
345 Cũng nhiều khi tại trai tham sắc
Hoá về sau còn mắc hợm to
Tự nhiên cũng lắm thứ hoa
Coi xinh đẹp đẽ nhưng mà không thơm.
Chớ bờm xơm rây vào mà chết
350 Lúc về nhà tính nết như ma
Làm cho cực khổ mẹ cha
Rầu rĩ trong nhà mất nghĩa anh em
Mắt vừa xem trông coi háo hấc
Ngắt lấy rồi giương khấc mắt nai.
355 Cũng có trai chỉ tin mẹ mối (mai)
Biết mấy phen ánh ỏi phàn nàn
Nó nói càn lấy không làm có
Nó đảo điên lấy khó làm giàu
Làm cho hai đứa mê nhau
360 Đến câu giục giã cho mau đừng rời
Đến khi đã thấy nhau rồi
Về nhà chẳng thấy như lời nói xưa
Trăm chiều khốn nạn ngẩn ngơ
Tức mình bây giờ xách mẹ mối ra
365 Chửi chán miệng cũng chẳng qua
Một mình phải chịu hoá ra khổ mình
Trai giả hình cho được lấy vợ
Thứ trai này cũng ứa chan chan
Khi tâm ấy là lòng gian
370 Giả hình lấy vợ mà toan lừa người
Chê bai tiếng để muôn đời
Bao giờ mình gột được nhời ấy ru
Đã vụng tu toan điều khéo hoá
Chẳng được đâu hỏng cả và hai
375 Hãy lắng tai mà nghe hình phạt
Tội gian này to tát dường nào
Kể làm sao cho hết ý tứ
Kể gọi là mấy thứ mà thôi
Làm trai lấy vợ thử coi
380 Xét xem ý tứ đứng ngồi ở ăn
Trai mà muốn cho toàn thân
Mắt trông tay nhắc mặt cân cho rành
Một là tính nó hiền lành
Hai là tính nó tính mình như in
385 Ba là nó có đức tin
Bốn là tính nó tự nhiên thương người
Năm là có tính tươi cười
Hoà với mọi người chúng bạn chị em
Sáu là có tính tự nhiên
390 Khiêm cung nhuần nhã dưới trên tôn nhường.
Bảy là tính nó sẵn sàng
Nghe nhời dạy dỗ về đàng nết na
Khi mà ta thấy rành làm vậy
Thì phải lấy Đức Mẹ làm đầu
395 Phần riêng mình cũng phải cầu
Một vài ba tháng cho lâu trong mình
Trong lòng thấy đã quyết tình
Không thay không đổi sẽ trình mẹ cha.
Hay là lòng thấy vẩn vơ
400 Thì khoan đừng nói cho ai biết gì
Mình phải đi trình với thầy cả
Hết mọi điều thủy chung trong lòng
Để người xem xét bề trong
Nên thì người bảo rằng xong cho mình
405 Về sẽ trình lại cùng cha mẹ
Để cho người tìm kẻ giạm lời
Hay là người nói phân đôi
Thì hãy xin người bàn việc ấy cho.
Cứ bo bo giữ nhời thầy cả
410 Ắt hẳn là Chúa sẽ trả công
Miễn là mình không chút lòng
Tình ngang ý trái mà trông đời này
Một niềm đưa tấm lòng ngay
Mọi điều giao phó trong tay Chúa Trời.
415 Đâu là thau đâu là vàng mười
Người tường mọi sự xin người phân kim
Mình quyết tìm cho được phần rỗi
Trong bậc này lại nỗi vợ con
Làm sao cho được vuông tròn
420 Làm sao cho rỗi phần hồn với nhau.
Nếu mình không ra sức cầu
Lại nghe ý trái về sau phàn nàn
Làm cho lòng mình không yên
Địa ngục nhãn tiền mình chịu nổi chăng
425 Làm trai ta phải suy rằng
Việc này lành dữ nên chăng tại mình.
Lòng ngay một mực đinh ninh
Ý trái trong mình bỏ hết trước sau
Một niềm ra sức khấn cầu
430 Đem lòng sợ hãi lo âu sau này
Ngày hằng ngày cậy trông Đức Mẹ
Thánh Quan Thầy hộ vệ cầu cho
Lại xin đức thánh An-giô
Thiên thần bản mệnh người lo đỡ đần
435 Một niềm như thế chần chần
Âu là sẽ được yên thân nhẹ nhàng
Không thì thật ra như quàng
Lấy xiềng vào cổ mà mang cả đời
Làm trai học lấy các nhời
440 Chôn lòng mà giữ chớ rời. Amen.
1 Tiết nghiêm đông mà hành hạ lệnh
Thấy trong mình không lạnh mà lo
Ngủ không được bụng sánh so
Một bầu thế giới là lò dại khôn
5 So đi sánh lại mà chồn
Biết bao là kẻ dại khôn ở đời!
Mấy thứ người không ăn nhời dạy
Dại như me mà lấy làm khôn
Nhất là những kẻ làm con
10 Khổ cho cha mẹ khi còn thơ ngây
Trưởng thành khi đã đến ngày
Lấy vợ thì vợ làm thày đinh ninh.
U mê chẳng biết rằng mình
Phải lo dạy vợ như hình trẻ con
15 Khéo thay lời ví phương ngôn
Là lời tục ngữ thế gian thật thà
"Dạy con từ thuở lên ba
Dạy vợ khi mới về nhà làm dâu"
Ai hay đâu cứ nghe nhời vợ
20 Giữ chằng chằng mà gỡ không ra
Làm trai nghe liệu mà nghe
Nhiều khi phải nẹt phải đe mới vừa
Bắt đầu từ lúc mai xưa
Dạy vợ kính thờ nội ngoại tổ tiên
25 Thảo kính cha mẹ hai bên
Họ hàng kẻ dưới người trên tôn nhường.
Phép vợ chồng một xương một thịt
Đền công ơn sống chết cùng nhau
Đội trên đầu công cha đức mẹ
30 Không có người ai đẻ ra ta?
Ở ăn phép tắc thuận hoà
Chớ đừng khó mặt mới là người khôn
Tứ thân cha mẹ bình an
Đi thăm về viếng hỉ hoan tươi cười
35 Canh riêu miếng lạt miếng tươi
Liệu chừng thay đổi cho người bổ lao
Lúc người yếu đuối liệt lào
Trông nom chớ để giờ nào qua không.
Chữ hiếu chôn lấy làm lòng
40 Thuốc the cơm cháo đền công đức người
Khi tắm giặt lúc lau chùi
Khi nâng khi giấc đứng ngồi liền tay
Hai người chẳng phải là hai
Đã cùng một xác một người cùng nhau
45 Cho nên ta phải cúi đầu
Vâng lời chịu lụy trước sau một bề
Lắng tai nghe khi người dạy bảo
Ở sao cho phải đạo làm con
Giàu thì miếng ngọt miếng ngon
50 Khó ta công sức bới bòn đền công.
Để cho người được vui lòng
Rằng con có hiếu biết công sinh thành
Có cha mẹ mới có mình
Làm con ta ở vô tình sao nên
55 Các điều dạy bảo liên liên
Nhất là sự ở cần quyền hôm mai
Phải rỉ tai dạy cho vợ rõ
Tự trong nhà đứa ở phải thương
Phải kính nhường họ hàng làm trước
60 Ngoài hương lân làng nước thứ hai
Chớ đừng bắt chước như ai
Nói cung khoảnh khoái giọng đài kiêu căng.
Lại phải thương con nhà kẻ khó
Chớ ra điều cậy có bao giờ
65 Mồ côi cũng chớ làm ngơ
Mù què thương xót tóc tơ bù chì
Đừng sân si với người già cả
Kẻ bầy vai chớ khá khinh thường
Vai dưới lại càng phải thương
70 Để lòng giữ kỹ đạo thường người ta
Đàn bà phải có nết na
Khiêm nhường đạo đức thật thà thì hơn
Vả chăng mình có chồng con
Chớ điều ngủng nghỉnh như còn trông ai
75 Cũng đừng những tiếng mỉa mai
Chớ hề cạnh khoé chọc ai bao giờ
Vợ chồng người chớ gièm pha
Cũng đừng bỉ báng người ta vắn dài
Nói gian kèn cựa nói dai
80 Phải chừa lại phải gác tai cho rồi
Cũng đừng ngồi lê la hành tỏi
Cũng đừng khoe mình giỏi mình hơn
Lòng buồn kia với lòng hằn
Chớ hề mà để trí khôn bao giờ.
85 Còn như của cải trong nhà
Giữ gìn vừa phải thật thà mới hay
Chớ đừng đấu ấy đấu này
Tùy khi mình muốn đổi thay phải chừa.
Đừng giả thiếu chớ lấy thừa
90 Những người làm vậy bao giờ cho no
Trên có cho mình giàu có
Mặc ý người sẽ phó trốc tay
Của nào xắn móc thế này
Nó như than lửa cháy ngay tức thì
95 Lấy của gì trong những của ấy
Để lại cho con cái sau này
Thà rằng thuốc độc trao tay
Để cho con uống chết ngay tức thì
Khó giàu là phận phải tùy
100 Đã đành là phận cần gì tham lam.
Lại phải chăm dạy cho vợ biết
Hết mọi điều hơn thiệt trong nhà
Rằng: nhời cha mẹ nói ra
Dù mà gắt gỏng cũng là lòng thương.
105 Chớ ra đường học đi nói lại
Ở làm vậy là dại không khôn
Chớ rỉ hơi cho người ngoài biết
Trong nhà mình tình tiết làm sao
Chớ đừng bắt chước đứa nào
110 Mẹ cha dạy bảo thấp cao mọi điều
Về nhà thêm đặt giặt giều
Ra như những điều hai họ chọc nhau.
Nghĩa bấy tâu hai bên tần tấn
Vì một nhời mà xắn làm hai
115 Làm trai chẳng biết làm trai
Vợ mình không dạy nào ai bây giờ
Lúc mai xưa một yêu hai dấu
Nó lăng loàn cũng náu mà nghe.
Đắm yêu đến nỗi như mê
120 Nó dù ngược ngạo đố hề coi sao
Đến nỗi nó xưng mày tao
Trước mặt cha mẹ thế nào cũng yên
Lòng thương cha mẹ thiên nhiên
Bảo ban cho nó được nên con người
125 Chẳng nghe nó lại dể ngươi
Mình cũng ngồi cười mủm mỉm mà thôi.
Đêm khuya nó lại sụt sùi
Than thân trách phận ngậm ngùi thiết tha
Lẽ thì mình bảo thật thà
130 Cho nó biết là nó dại không khôn
Nó làm con ở không phải đạo
Cha mẹ thương dạy bảo mà thôi
Dạy dần một khi một nhời
Rầy mai thấm thía nữa rồi cũng xong.
135 Hay đâu mình lại chiều lòng
Khóc theo vuối nó còn trông nỗi gì.
Cũng nhiều khi vì nghe nhời vợ
Mắng mẹ cha sấn sổ cực người
Nó đã khóc, mình thêm nhời
140 Nó càng nấc nở sụt sùi năm canh
Dữ thì nó lấy làm lành
Lành banh ra dữ như hình giống ma
Làm cho tan nát cửa nhà
Làm cho tủi nhục mẹ cha trăm chiều
145 Ăn riêng một phận một niêu
Mình cũng quyết chiều lòng vợ mới ghê
Ở riêng rồi nó giở nghề
Ăn hoang làm hại chán chê trăm đàng
Mất cha mẹ mất họ hàng
150 Kẻ tình người nghĩa láng diềng mỉa mai
Con ở chẳng thuê được ai
Làm thuê nó cũng đứng ngoài chê bai
Cắn móng tay nghĩ lại cha mẹ
Thấy họ hàng tủi bẽ cực thân
155 Giờ ngồi chau mắt giương mà chịu
Đã lỡ rồi biết liệu làm sao
Dại này biết lấy thước nào
Mà đo cho được thấp cao vắn dài
Hư hèn lại có thứ trai
160 Vợ mình có lười làm biếng hư thân
Cha mẹ thương mình ân cần
Bảo ban cho nó lập thân mình nhờ.
Vợ mình nó lỏn về nhà
Khóc than kể vuối mẹ cha đặt điều
165 Sự bằng một chút tẻo teo
Ít xít ra nhiều vợ mình bày ra
Lẽ thì mình phải dàn hoà
Giải đi cho chóng mới là người khôn
Hay đâu mình lại lon xon
170 Theo chiều nói ngọt nói ngon theo chiều
Vợ nói ít mình nói nhiều
Đổ cho cha mẹ những điều hư không
Đắm yêu về sự vợ chồng
Mà nỡ cam lòng đến thế, hỡi ơi!
175 Khốn thay lại có thứ trai
Đến nhà mẹ vợ rỉ tai thì thầm
Làm cho mẹ vợ căm căm
Đem lòng buồn giận để tâm lâu ngày
Những rằng: chưa biết tay này
180 Thui ra mới biết béo gầy hay chăng.
Dại đâu như buộc chằng chằng
Lửa đang rần rật dầu càng rót thêm
Hoá sinh nên hai bên thù oán
Giận nhau rồi cho chán đánh nhau.
185 Trai kia nghĩ lại tự đầu
Hỏi mình xem thử, bởi đâu có mình
Cam lòng bên trọng bên khinh
Ăn ở bạc tình có phải hay chăng
Dẫu cho mẹ mình có nói
190 Mẹ vợ mình có hỏi mình thưa
Rằng nó hãy còn ngây thơ
Sâu nông nó hẳn cũng chưa biết gì
Mẹ cha có nói chăng vì
Nó còn nông nổi ngu si độn đần
195 Giải lòng cha mẹ dần dần
Vợ mình mình cũng chần chần răn đe
Mẹ nó sợ nó cũng e
Mai sau chẳng dám lộn về nói gian
Làm cho cha mẹ bằng an
200 Làm cho khỏi tiếng thế gian chê cười
Làm người như thế là người
Người đâu bạc bẽo như loài muông chim.
Lửa to lại đổ dầu thêm
Làm cho cha mẹ hai bên oán thù
205 Khác gì như trẻ đánh cù
Phải chân rồi khóc hu hu ích gì.
Bây giờ mà dạy trái thì
Dạy không nổi nữa bởi vì đầu xưa
Mình hư lại quá nó hư
210 Dạy mình nó đã biết dư đi rồi.
Nhiều khi mình lại thông ngòi
Cho nó đốt pháo mình ngồi mà coi
Bóng mình nó đạp được rồi
Ruột mình nó biết đến nơi ruột cùng
215 Bây giờ lại toan giở cung
Ra như muốn dạy không xong thí nào.
Mình nói thấp nó nói cao
Mình nói thì thào nó hò hổng lên
Mình mon men toan điều sửa phạt
220 Vừa giơ roi nó giật vất đi
Nhiều khi nó lại níu ghì
Lấy mình để nó sân si vuối mình.
Nó cố tình chọc khai bới thối
Cũng có khi đến nỗi kêu làng
225 Lại thường thường nó nằm khi dỗi
Năm ba ngày ai gọi không thưa
Mình thì đi sớm về trưa
Con khóc bò đến nó giùa con ra
Khốn cả con khốn cả cha
230 Làm trai nghĩ lại mới là khúc nhôi
Nó hay mình nghĩ lại rồi
Chẳng theo ý nó thì thôi trông gì
Nó càng giở giọng nói khi
Đâm hông chọc tức chiết chì đấy đây
235 Nói gió cho cạnh lòng mây
Nhịn đi chẳng được ra tay nói liều
Ăn riêng mỗi đứa mỗi niêu
Chia con chia của lắm điều xấu xa.
Thật là tan cửa nát nhà
240 Khổ mình đã vậy mẹ cha cực nhiều
Bố nào bố chẳng là yêu
Con mình ríu rít mà theo chân mình
Nó chực rình thấy đâu nó đánh
Bố vuối con thiên tính than ôi
245 Ngửa lên trời ứa rơi nước mắt
Trông xuống đất muốn chết cho rồi
Vặn làm đôi trong một khúc ruột
Nghĩ đến con, ăn nuốt thảm sầu
Làm cho cha mẹ lo âu
250 Ruột cha mẹ héo như rau vò rồi
Nghẹn hơi nói chẳng nên lời
Tự dưng nước mắt chỉ rơi ròng ròng
Ông bà thấy cháu thương lòng
Bánh quà cho cháu nó quăng ra đàng
255 Nó làm cho cực chói chang
Cực hết mọi đàng cực chết thì thôi
Thương ôi, khốn nạn thương ôi!
Làm trai dại thế thì thôi cùng rồi
Dại đâu dại thế cả đời
260 Mẹ cha còn sống chôn vùi người đi
Sống làm chi sống khốn sống nạn
Hỡi trai kia đã chán dại chưa?
Đến lúc chừa mà phải chừa thế
Mẫu chừa này chép để về sau
265 Nam nhi bay phải bảo nhau
Lấy vợ phòng trước sợ sau mới hòng
Sự biết lòng âu là khó biết
Nhưng phải xem tính nết cho tường
Chớ thị thường gặp đâu lấy đấy
270 Cũng nhiều trai hễ thấy thì vơ
Về nhà thấy nó vẩn vơ
Hay là có tính khác xa thế nào
Bây giờ biết liệu làm sao
Đổi cho người nào bán lại cho ai?
275 Nẹ đôi vai cả đời nặng trĩu
Nghiến răng mình mà chịu một mình
Ta thực tình bảo cho tỏ rõ
Con nhà giàu chớ có ngóng trông
Thường sinh ra sự khó lòng
280 Cho mình áy náy không xong nhiều bề
Một là cách ở vụng về
Làm ăn nuôi xác các nghề không quen
Hai là cậy của cậy tiền
Cách ăn ý ở cướp quyền mẹ cha
285 Ba là khinh dể người ta
Bởi vì cậy của hoá ra khổ chồng
Bốn là của là của chung
Giàu khó tại dùng nên hoặc chẳng nên
Đổi thay thay đổi liên miên
290 Ấy là luật pháp tự nhiên rành rành
Năm là không chắc rằng mình
Có nhờ được của như tình muốn đâu
Nào hay là khó là giàu
Làm trai phải xét trước sau cho rành
295 Chớ nghiêng mình vào nhà thần thế
Kẻo về sau lắm thể rầy rà
Một là khi nó về nhà
Thường thường nó giở thế ra với mình
Hai là thường nó lại khinh
300 Cả cha cả mẹ tức mình hổ ngươi
Ba là chính phép làm trai
Hễ đi lấy vợ lấy người kém ta
Để mẹ cha dễ sai dễ khiến
Vả chăng mình cũng tiện răn đe
305 Con nhà thần thế lấy về
Thế thần nó lấp nó che miệng mình.
Việc gia đình nhiều khi nhỡ bét
Lúc bấy giờ biết liệu làm sao
Con nhà nào chồng kia vợ nọ
310 Phải kiềng ra chớ mó chớ dây
Một là sinh thói mê say
Cho con cho cháu phải lây máu này
Hai là có sự đắng cay
Nói ra khó nói mà ta cũng chùn.
315 Nhiều khi nó làm vợ chung
Nó chẳng hết lòng thật làm vợ ai
Mình giả làm chồng bề ngoài
Nhưng mà con cái nào ai biết gì
Điều này nhớ lấy làm ghi
320 Làm trai trò chuyện đôi khi phải chừa
Tiên vàn mình vốn không ưa
Nhưng mà trò chuyện sớm trưa dần dà
Lân la rơm lửa lân la
Trước còn trăng gió sau ra đá vàng
325 Sơn keo gắn chặt khăng khăng
Cởi ra chẳng được biết rằng làm sao.
Chằng chằng buộc mãi lấy nhau
Dao thần chém mấy mươi dao cũng cùn
Vốn trí khôn mình đà không thuận
330 Phải lấy nhau tức giận lè lè
Gia đình be bét bét be
Trăm nghìn sự khó chỉ vì tội xưa
Lấy nhau cầu nguyện sớm trưa
Lắng nghe ý Chúa mọi giờ đinh ninh
335 Bởi tại mình cho nên mình khốn
Lưới trời giăng có trốn được đâu
Nhời giạm nhau giạm bằng sự tội
Hoá sinh ra nhiều nỗi xót xa
Làm trai nhiều đứa ngẩn ngơ
340 Nghĩ rằng đàn bà thì lấy mà thôi
Hoá nhiều đôi chồng nam vợ bắc
Sinh lắm điều trúc trắc bỏ nhau.
Tại mình nào tại ai đâu
Bởi chưng lúc đầu chẳng nghĩ chẳng suy
345 Cũng nhiều khi tại trai tham sắc
Hoá về sau còn mắc hợm to
Tự nhiên cũng lắm thứ hoa
Coi xinh đẹp đẽ nhưng mà không thơm.
Chớ bờm xơm rây vào mà chết
350 Lúc về nhà tính nết như ma
Làm cho cực khổ mẹ cha
Rầu rĩ trong nhà mất nghĩa anh em
Mắt vừa xem trông coi háo hấc
Ngắt lấy rồi giương khấc mắt nai.
355 Cũng có trai chỉ tin mẹ mối (mai)
Biết mấy phen ánh ỏi phàn nàn
Nó nói càn lấy không làm có
Nó đảo điên lấy khó làm giàu
Làm cho hai đứa mê nhau
360 Đến câu giục giã cho mau đừng rời
Đến khi đã thấy nhau rồi
Về nhà chẳng thấy như lời nói xưa
Trăm chiều khốn nạn ngẩn ngơ
Tức mình bây giờ xách mẹ mối ra
365 Chửi chán miệng cũng chẳng qua
Một mình phải chịu hoá ra khổ mình
Trai giả hình cho được lấy vợ
Thứ trai này cũng ứa chan chan
Khi tâm ấy là lòng gian
370 Giả hình lấy vợ mà toan lừa người
Chê bai tiếng để muôn đời
Bao giờ mình gột được nhời ấy ru
Đã vụng tu toan điều khéo hoá
Chẳng được đâu hỏng cả và hai
375 Hãy lắng tai mà nghe hình phạt
Tội gian này to tát dường nào
Kể làm sao cho hết ý tứ
Kể gọi là mấy thứ mà thôi
Làm trai lấy vợ thử coi
380 Xét xem ý tứ đứng ngồi ở ăn
Trai mà muốn cho toàn thân
Mắt trông tay nhắc mặt cân cho rành
Một là tính nó hiền lành
Hai là tính nó tính mình như in
385 Ba là nó có đức tin
Bốn là tính nó tự nhiên thương người
Năm là có tính tươi cười
Hoà với mọi người chúng bạn chị em
Sáu là có tính tự nhiên
390 Khiêm cung nhuần nhã dưới trên tôn nhường.
Bảy là tính nó sẵn sàng
Nghe nhời dạy dỗ về đàng nết na
Khi mà ta thấy rành làm vậy
Thì phải lấy Đức Mẹ làm đầu
395 Phần riêng mình cũng phải cầu
Một vài ba tháng cho lâu trong mình
Trong lòng thấy đã quyết tình
Không thay không đổi sẽ trình mẹ cha.
Hay là lòng thấy vẩn vơ
400 Thì khoan đừng nói cho ai biết gì
Mình phải đi trình với thầy cả
Hết mọi điều thủy chung trong lòng
Để người xem xét bề trong
Nên thì người bảo rằng xong cho mình
405 Về sẽ trình lại cùng cha mẹ
Để cho người tìm kẻ giạm lời
Hay là người nói phân đôi
Thì hãy xin người bàn việc ấy cho.
Cứ bo bo giữ nhời thầy cả
410 Ắt hẳn là Chúa sẽ trả công
Miễn là mình không chút lòng
Tình ngang ý trái mà trông đời này
Một niềm đưa tấm lòng ngay
Mọi điều giao phó trong tay Chúa Trời.
415 Đâu là thau đâu là vàng mười
Người tường mọi sự xin người phân kim
Mình quyết tìm cho được phần rỗi
Trong bậc này lại nỗi vợ con
Làm sao cho được vuông tròn
420 Làm sao cho rỗi phần hồn với nhau.
Nếu mình không ra sức cầu
Lại nghe ý trái về sau phàn nàn
Làm cho lòng mình không yên
Địa ngục nhãn tiền mình chịu nổi chăng
425 Làm trai ta phải suy rằng
Việc này lành dữ nên chăng tại mình.
Lòng ngay một mực đinh ninh
Ý trái trong mình bỏ hết trước sau
Một niềm ra sức khấn cầu
430 Đem lòng sợ hãi lo âu sau này
Ngày hằng ngày cậy trông Đức Mẹ
Thánh Quan Thầy hộ vệ cầu cho
Lại xin đức thánh An-giô
Thiên thần bản mệnh người lo đỡ đần
435 Một niềm như thế chần chần
Âu là sẽ được yên thân nhẹ nhàng
Không thì thật ra như quàng
Lấy xiềng vào cổ mà mang cả đời
Làm trai học lấy các nhời
440 Chôn lòng mà giữ chớ rời. Amen.