(Tổng hợp) Một báo cáo cuả Liên Hợp Quốc phát hành ngày 31 tháng 8 năm 2022 kết luận rằng Trung Quốc đã vi phạm "tội phạm quốc tế, đặc biệt là tội ác chống lại loài người" đối với nhóm dân tộc Duy Ngô Nhĩ (Uyghur,) một dân tộc thiểu số Hồi giáo ở miền Tây Tân Cương.

Nhưng báo cáo đã không đi xa tới việc mô tả đó là một tội diệt chủng.

Kịch tính cuả việc phát hành.

Bản báo cáo đáng lẽ phải phát hành từ 4 năm qua, nhưng dưới sức ép cuả Trung Quốc, Cao ủy Nhân quyền Liên hợp quốc là bà Michelle Bachelet đã chần chờ mãi.

Bà Bachelet cho biết đã phải chống lại áp lực cuả cả việc công bố và không công bố. Vào tháng 6, bà thông báo rằng báo cáo sẽ được công bố vào cuối nhiệm kỳ 4 năm của mình vào ngày 31 tháng 8, gây ra một sự bùng nổ trong các chiến dịch 'đi đêm' của cả hai bên về vấn đề này.

Bà Bachelet đổ lỗi cho việc "chính trị hóa" vấn đề của một số quốc gia, nói rằng nó khiến "sự tham gia trở nên khó khăn hơn và... việc xây dựng lòng tin cũng như khả năng thực sự có tác động trên mặt đất trở nên khó khăn hơn".

Bà Bachelet bảo vệ sự trì hoãn, cho rằng việc bà tìm kiếm đối thoại với Bắc Kinh về bản báo cáo không có nghĩa là bà "nhắm mắt làm ngơ" trước nội dung của nó. Nhưng Tổ chức Ân xá Quốc tế gọi đó là "không thể bào chữa".

Cuối cùng, báo cáo đã được công bố chỉ 13 phút trước khi kết thúc nhiệm kỳ của bà.

Các nhà phê bình cho rằng sự việc trên là một vết đen rõ ràng trong sự nghiệp chính trị của bà.

Nội dung

Báo cáo bao gồm lời khai của 40 người nói rằng họ đã bị giam giữ tùy tiện và chịu các hình thức tra tấn và sỉ nhục khác nhau, bao gồm cả việc hiếp dâm.

“Các vi phạm nhân quyền nghiêm trọng đã được thực hiện trong khu Tự Trị Tân Cương (XUAR, Xinjiang Uygur Autonomous Region) trong bối cảnh Chính phủ áp dụng các chiến lược chống khủng bố và chống cực đoan”, theo lời cuả bản bá cáo.

“Việc thực hiện các chiến lược này và các chính sách liên quan trong nội bộ khu XUAR đã dẫn đến nhiều mô hình chồng chéo lên nhau, gây ra các hạn chế nghiêm trọng và quá mức đối với một loạt các quyền cuả con người. Các hạn chế này đặc trưng là phân biệt đối xử, vì các hành vi cơ bản thường ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến người Duy Ngô Nhĩ và các cộng đồng Hồi giáo”.

Ít nhất kể từ năm 2017, ước tính lên tới 1,8 triệu người Duy Ngô Nhĩ đã bị giam giữ trong hàng trăm “trại cải tạo”.

Bên trong các trại, người Duy Ngô Nhĩ được cho là phải chịu nhiều hình thức tra tấn - chẳng hạn như bị đánh đập khi thẩm vấn, bị biệt giam, bỏ đói, mất ngủ và tuyên truyền chính trị.

Bên ngoài các trại, người Duy Ngô Nhĩ bị theo dõi bởi lực lượng cảnh sát đông đảo và công nghệ nhận dạng khuôn mặt.

Nhắc lại trước đây, báo cáo viên đặc biệt của LHQ về các hình thức nô lệ đương đại đã xác định hai phương pháp cưỡng bức lao động ở Tân Cương, một trong số đó là hệ thống giam giữ người thiểu số và buộc họ phải làm việc, trong khi hệ thống kia chuyển lao động nông thôn sang các hình thức có tay nghề thấp, được trả lương thấp.

Trong khi đó chính phủ Trung Quốc tuyên bố rằng các chương trình ấy cung cấp cơ hội làm việc cho người thiểu số. Nhưng báo cáo cho thấy rằng “các chỉ số về lao động cưỡng bức chỉ ra bản chất không tự nguyện của các cộng đồng bị ảnh hưởng và đã xuất hiện trong nhiều trường hợp”.

Trong nhiều năm, Trung Quốc đã kết hợp văn hóa và các hoạt động tôn giáo của người Duy Ngô Nhĩ với chủ nghĩa cực đoan và chủ nghĩa ly khai. Chính phủ đã có lúc phủ nhận các trại tập trung này là không tồn tại nhưng sau đó đã chuyển sang bảo vệ hành động của mình như là một phản ứng hợp lý đối với mối đe dọa về an ninh quốc gia.

Cuộc đàn áp của Trung Quốc đối với người Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương cũng bao gồm cáo buộc ép buộc phải lắp các thiết bị tránh thai và thậm chí triệt sản hoàn toàn, theo cáo buộc từ một số phụ nữ.

Theo lời một cựu nhân viên bệnh viện trong khu vực, các bệnh viện đã phá thai muộn hơn đối với phụ nữ Duy Ngô Nhĩ và giết những đứa trẻ sơ sinh Duy Ngô Nhĩ để thực thi chính sách kế hoạch hóa gia đình của Trung Quốc. Do đó tỷ lệ sinh sản cuả người Uyghur, từng là cao nhất nước, đã chứng kiến ​​mức sinh bị giảm mạnh trong những năm gần đây.

Trong báo cáo gần đây nhất, bà Bachelet viết rằng một số phụ nữ được phỏng vấn đã đưa ra cáo buộc về việc kiểm soát sinh sản cưỡng bức, đặc biệt là đặt vòng tránh thai cưỡng bức và khả năng triệt sản đối với phụ nữ Duy Ngô Nhĩ và dân tộc Kazakhstan. Một số phụ nữ nói về nguy cơ bị trừng phạt nghiêm khắc bao gồm “đi học tập” hoặc “bỏ tù” vì vi phạm chính sách kế hoạch hóa gia đình; một số phụ nữ cho biết họ buộc phải phá thai hoặc buộc phải đặt vòng tránh thai sau khi đã đạt đủ số con theo chính sách kế hoạch hóa gia đình.

“Các lời khai đầu tay này, mặc dù số lượng hạn chế, nhưng được coi là đáng tin cậy,” báo cáo nêu rõ.

Báo cáo kết luận rằng “khái niệm của Trung Quốc về chủ nghĩa cực đoan vừa mơ hồ, trải rộng và mở (cho các áp dụng mới)”, cộng thêm vào là việc thiếu các biện pháp bảo vệ cho người dân Tân Cương, đã “trên thực tế dẫn đến việc tước đoạt quyền tự do trên quy mô lớn của các thành viên Duy Ngô Nhĩ và các cộng đồng Hồi giáo ở XUAR. ”

“Mức độ giam giữ tùy tiện và phân biệt đối xử đối với các thành viên người Duy Ngô Nhĩ và các nhóm chủ yếu là người Hồi giáo, theo luật và chính sách, trong bối cảnh các quyền cơ bản cuả cá nhân và tập thể bị hạn chế và tước bỏ, có thể cấu thành tội phạm quốc tế, đặc biệt là tội ác chống lại loài người ”.

Phản ứng cuả Trung quốc

Bắc Kinh gọi đây là "trò hề" do các cường quốc phương Tây dàn xếp. Bắc Kinh bác bỏ kết quả điều tra, với người phát ngôn Bộ Ngoại giao Vương Văn Bân nói với các phóng viên rằng "cái gọi là đề xuất được ghép lại với nhau dựa trên thông tin sai lệch để phục vụ các mục tiêu chính trị".

Ông Vương Văn Bân cũng tố cáo báo cáo là "hoàn toàn không hợp lệ và là một công cụ chính trị phục vụ Mỹ và một số lực lượng phương Tây", chỉ trích rằng việc chỉ dựa trên lời khai của 40 người được phỏng vấn, nói rằng một con số nhỏ như vậy là "không đủ làm mẫu để đi đến một kết luận nghiêm trọng chống lại một quốc gia về vấn đề nhân quyền. "

Phái đoàn của họ tại hội đồng nhân quyền Liên Hợp Quốc ở Geneva, hôm thứ Năm cũng bác bỏ những phát hiện của báo cáo mà họ cho là "bôi nhọ và vu khống Trung Quốc" và can thiệp vào công việc nội bộ của Trung Quốc.

Trung Quốc cho rằng các hành động của họ ở Tân Cương là phản ứng đối với chủ nghĩa khủng bố trong khu vực và họ đang mang lại cơ hội làm việc cho các dân tộc thiểu số.

Phản ứng cuả Hoa Kỳ

Hoa Kỳ đã chính thức coi các hành động của Trung Quốc ở Tân Cương là một tội ác diệt chủng vào tháng 1 năm 2021. Và vào tháng 6 năm 2022, Đạo luật Phòng chống Lao động Cưỡng bức của người Duy Ngô Nhĩ có hiệu lực, cấm nhập khẩu vào Hoa Kỳ hàng hóa được sản xuất ở Tân Cương trừ khi có thể chứng minh rõ ràng rằng chúng đã được sản xuất mà không sử dụng lao động cưỡng bức.

Các quan chức Hoa Kỳ hoan nghênh bản báo cáo. Ủy ban Quốc hội-Hành pháp về Trung Quốc (CECC) đưa ra một tuyên bố gọi bản báo cáo là “(một kết luận) tồi tệ” là “một buộc tội sâu sắc về các vụ lạm dụng nghiêm trọng thực hiện trong khu vực, bao gồm tra tấn, bạo lực tình dục, các chính sách cưỡng chế kiểm soát dân số, lao động cưỡng bức, và gia đình ly tán. "

“Kết luận rằng việc bắt giữ tùy tiện hàng loạt người Duy Ngô Nhĩ và những người khác có thể đã phạm tội ác chống lại loài người chứng thực những gì mà những người ủng hộ nhân quyền và các thành viên của cộng đồng người Duy Ngô Nhĩ hải ngoại đã ghi nhận trong nhiều năm. Làm như vậy, báo cáo gửi đi một thông điệp mạnh mẽ rằng cộng đồng quốc tế, bao gồm cả Liên Hợp Quốc, phải hành động ngay để đảm bảo trách nhiệm giải trình cho những tội ác tàn bạo do các quan chức Trung Quốc gây ra trong XUAR ”, theo lời cuả Thượng nghị sĩ Jeff Merkley (D-OR) và dân biểu James McGovern viết. (D-MA), là Chủ tịch và phó Chủ tịch của CECC.

CECC cũng kêu gọi các quốc gia hạn chế việc hồi hương người Duy Ngô Nhĩ và thay vào đó cung cấp hỗ trợ nhân đạo cho họ, đồng thời kêu gọi các quốc gia khác đưa ra những đạo luật riêng cuả mình về việc ngăn chặn lao động cưỡng bức đối với người Uyghur.

Phản ứng quốc tế

Các nhà lãnh đạo Công Giáo đã lên án các hành động của Trung Quốc ở Tân Cương, với hai Hồng Y người châu Á và 74 nhà lãnh đạo tôn giáo khác đã đưa ra một tuyên bố vào tháng 8 năm 2020 gọi việc chính phủ Trung Quốc đối xử với người Uyghurs là “một trong những thảm kịch nhân loại nghiêm trọng nhất kể từ sau thảm họa Holocaust”.

Có khoảng 12 triệu người Duy Ngô Nhĩ, chủ yếu là người Hồi giáo, sống ở Tân Cương. LHQ cho biết các thành viên không theo đạo Hồi cũng có thể bị ảnh hưởng bởi các vấn đề trong báo cáo.

Ngoại trưởng Anh bà Liz Truss, người đi đầu trong cuộc tranh cử thay thế ông Boris Johnson làm thủ tướng, lưu ý rằng bản báo cáo “bao gồm những bằng chứng đau buồn, những lời kể trực tiếp từ các nạn nhân, khiến Trung Quốc phải xấu hổ trong mắt cộng đồng quốc tế. ”

Tổ chức Theo dõi Nhân quyền cho biết báo cáo này đặt nền tảng vững chắc cho các hành động tiếp theo của Liên hợp quốc nhằm thiết lập trách nhiệm giải trình cho các vụ lạm dụng. Theo lời ông John Fisher, phó giám đốc vận động toàn cầu của Tổ chức cho biết: “Chưa bao giờ LHQ đứng lên chống lại Bắc Kinh và đứng cùng các nạn nhân lại quan trọng đến thế đối với tở chức LHQ."

Bà Rahima Mahmut, giám đốc Vương quốc Anh của Đại hội Duy Ngô Nhĩ Thế giới (Uyghur Omer Kanat), cho biết bà cảm thấy nhẹ nhõm khi báo cáo cuối cùng đã được công bố - nhưng không hy vọng nó sẽ thay đổi hành vi của chính phủ Trung Quốc và kêu gọi cộng đồng quốc tế gửi một tín hiệu đến Bắc Kinh rằng “không còn việc kinh doanh như thường lệ."

Giám đốc Điều hành cuả Uyghur Omer Kanat cho biết thêm: “Bất chấp những lời từ chối kiên quyết của chính phủ Trung Quốc, LHQ hiện đã chính thức công nhận rằng những tội ác kinh hoàng đang xảy ra”.

Các nhà hoạt động vì quyền của người Duy Ngô Nhĩ đang kêu gọi thành lập một ủy ban điều tra và yêu cầu các doanh nghiệp trên khắp thế giới cắt đứt mọi quan hệ với bất kỳ ai tiếp tay cho chính phủ Trung Quốc trong việc xử lý người Uyghur.

Ông Tom Tugendhat, một nghị sĩ và là chủ tịch ủy ban lựa chọn các vấn đề đối ngoại của Vương quốc Anh, cho biết những phát hiện của báo cáo thể hiện một "cáo buộc cực kỳ nghiêm trọng" và bác bỏ lập luận của Bắc Kinh rằng những cáo buộc này đang kích động tình cảm chống Trung Quốc.

Chính phủ Đức kêu gọi trả tự do cho tất cả những người Duy Ngô Nhĩ đang bị giam giữ tùy tiện.

Hậu quả tiếp theo.

Tuy nhiên, không có nhiều áp lực từ bên trong Trung Quốc: vấn đề vi phạm nhân quyền của người Duy Ngô Nhĩ từ lâu đã là một chủ đề cấm kỵ và bị kiểm duyệt gắt gao - cho đến chiều thứ Năm, báo cáo của Liên Hợp Quốc vẫn chưa được đề cập đến trên các phương tiện truyền thông chính thống hoặc mạng xã hội của Trung Quốc.

Không có gì trong báo cáo của Liên hợp quốc là ràng buộc pháp lý; (CNN đưa tin,) ngay cả khi đa số các quốc gia trong Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc bỏ phiếu để thành lập một cuộc điều tra chính thức, thì vẫn không có cơ chế nào buộc Trung Quốc phải tuân thủ.