Ngày Thế giới Truyền thông Xã hội, là ngày thế giới duy nhất được Công đồng Vatican II thiết lập trong Sắc Lệnh Inter Mirifica vào năm 1963. Theo lời khuyên của các giám mục trên thế giới, Ngày Thế giới Truyền thông Xã hội được cử hành vào Chúa Nhật trước Lễ Hiện Xuống. Trong năm 2022 này, Ngày Thế giới Truyền thông Xã hội là ngày 29 Tháng Năm.
Văn bản Sứ điệp của Đức Thánh Cha cho Ngày Thế giới Truyền thông Xã hội được công bố vào ngày 24 tháng Giêng hàng năm, nhân lễ Thánh Phanxicô đệ Salê, là bổn mạng các nhà báo. Chủ đề của Ngày Thế giới Truyền thông Xã hội năm nay là “Lắng nghe bằng trái tim”.
Nguyên bản tiếng Ý và các ngôn ngữ khác có thể xem tại đây. Dưới đây là bản dịch toàn văn sang Việt Ngữ.
Lắng nghe bằng trái tim
Anh chị em thân mến,
Năm ngoái, chúng ta đã suy tư về nhu cầu “Hãy Đến Và Xem” để khám phá thực tế và có thể kể lại nó bắt đầu bằng việc trải nghiệm các sự kiện và gặp gỡ mọi người. Tiếp tục với nội dung này, bây giờ tôi muốn hướng sự chú ý đến một từ khác, “lắng nghe”, từ này mang tính quyết định trong ngữ pháp giao tiếp và là điều kiện để đối thoại chân thực.
Trên thực tế, chúng ta đang mất khả năng lắng nghe những người trước mặt, cả trong quá trình bình thường của các mối quan hệ hàng ngày và khi tranh luận về các vấn đề quan trọng nhất của đời sống dân sự. Đồng thời, lắng nghe đang trải qua một bước phát triển mới quan trọng trong lĩnh vực truyền thông và thông tin thông qua các podcast và tin nhắn âm thanh khác nhau có sẵn nhằm khẳng định rằng lắng nghe vẫn là điều cần thiết trong giao tiếp của con người.
Một bác sĩ đáng kính, quen chữa trị những vết thương tâm hồn, từng được hỏi đâu là nhu cầu lớn nhất của con người. Anh ấy trả lời rằng: đó là “Mong muốn vô bờ bến để được lắng nghe”. Đó là một mong muốn thường bị che giấu, nhưng điều đó thách thức bất cứ ai được kêu gọi trở thành nhà giáo dục hoặc nhà đào tạo, hoặc những người thực hiện vai trò giao tiếp: cha mẹ và thầy cô giáo, mục tử và các nhân viên mục vụ, chuyên gia truyền thông và những người khác đang thực hiện dịch vụ xã hội hoặc chính trị.
Lắng nghe bằng trái tim
Từ những trang Kinh thánh, chúng ta biết rằng lắng nghe không chỉ có nghĩa là cảm nhận âm thanh, mà về cơ bản được liên kết với mối quan hệ đối thoại giữa Thiên Chúa và loài người. “Shema 'Israel - Hỡi Israel, hãy nghe” (Đnl 6: 4), lời mở đầu này của điều răn thứ nhất trong Sách Luật [Torah – Năm cuốn đầu tiên của Cựu Ước – chú thích của người dịch], liên tục được nhắc lại trong Kinh thánh, đến mức thánh Phaolô khẳng định rằng “đức tin có được nhờ lắng nghe”. (xem Rm 10:17). Thực ra, sáng kiến là của Thiên Chúa, Đấng nói với chúng ta và chúng ta đáp lại bằng cách lắng nghe Ngài. Cuối cùng, ngay cả sự lắng nghe này cũng xuất phát từ ân sủng của Người, như trường hợp của đứa trẻ sơ sinh đáp lại ánh mắt và giọng nói của cha mẹ mình. Trong năm giác quan, giác quan được Thiên Chúa ưu ái dường như là thính giác, có lẽ vì nó ít tọc mạch hơn, kín đáo hơn thị giác, và do đó, con người được tự do hơn.
Lắng nghe tương ứng với phong cách khiêm tốn của Thiên Chúa. Đó là hành động để Thiên Chúa có thể bày tỏ mình là Đấng, bằng cách nói ra, đã tạo ra người nam và người nữ theo hình ảnh của Ngài, và bằng cách lắng nghe nhìn nhận họ là đối tác của Ngài trong cuộc đối thoại. Thiên Chúa yêu thương loài người: đó là lý do tại sao Ngài ngỏ lời với họ, và tại sao Ngài “nghiêng tai” để lắng nghe họ.
Ngược lại, con người có xu hướng trốn tránh các mối quan hệ, quay lưng lại và “bịt tai” để không cần phải lắng nghe. Việc từ chối lắng nghe cuối cùng thường trở thành hung hăng đối với người kia, như đã xảy ra với những người đang nghe phó tế Stêphanô. Họ bịt tai lại, và tất cả đều quay lưng lại với ông (xem Cv 7:57).
Vì vậy, một mặt, Thiên Chúa luôn luôn bày tỏ chính mình bằng cách giao tiếp một cách nhưng không; và mặt khác, những người nam nữ được yêu cầu cởi mở, sẵn sàng lắng nghe. Chúa gọi con người một cách rõ ràng vào giao ước yêu thương, để họ có thể trở nên trọn vẹn như họ là: đó là hình ảnh và sự giống như Thiên Chúa trong khả năng lắng nghe, đón nhận và nhường không gian cho người khác. Về cơ bản, lắng nghe là một chiều kích của tình yêu.
Đây là lý do tại sao Chúa Giêsu kêu gọi các môn đệ đánh giá phẩm chất lắng nghe của họ. “Anh em hãy để ý đến cách thức anh em nghe” (Lc 8:18): đây là điều Người khuyên họ làm sau khi kể lại dụ ngôn người gieo giống, để làm rõ rằng chỉ nghe thôi là chưa đủ, mà cần phải chăm chú lắng nghe cẩn thận. Chỉ những ai đón nhận Lời Chúa với tấm lòng “lương thiện” và trung thành tuân giữ thì mới sinh hoa kết quả là sự sống và ơn cứu độ (x. Lc 8:15). Chú ý đến người mà chúng ta lắng nghe, những gì chúng ta lắng nghe và cách chúng ta lắng nghe, chúng ta mới có thể phát triển trong nghệ thuật giao tiếp. Trọng tâm của nghệ thuật ấy không phải là lý thuyết hay kỹ thuật, mà là “sự cởi mở của trái tim, làm cho sự gần gũi trở nên khả thi”(xem Tông huấn Evangelii Gaudium – Niềm Vui Phúc Âm, 171).
Tất cả chúng ta đều có đôi tai, nhưng nhiều khi ngay cả những người có thính giác hoàn hảo cũng không thể nghe thấy một người khác. Trên thực tế, có một bệnh điếc nội tạng tồi tệ hơn điếc thể chất. Thật vậy, việc lắng nghe liên quan đến toàn bộ con người, chứ không chỉ cảm giác nghe. Vị trí thực sự của lắng nghe là trái tim. Dù còn rất trẻ, Vua Salômôn đã tỏ ra mình khôn ngoan vì ông đã cầu xin Chúa ban cho ông một “trái tim biết lắng nghe” (xem 1 Các Vua 3: 9). Thánh Augustinô đã từng khuyến khích chúng ta lắng nghe bằng trái tim (corde audire), đón nhận những lời nói không phải bằng tai, nhưng bằng tâm linh trong tâm hồn chúng ta: “Đừng đặt tim mình nơi đôi tai, nhưng hãy đặt đôi tai trong tim mình”. [1] Thánh Phanxicô thành Assisi đã khuyến khích anh em của mình “hãy nghiêng về đôi tai tâm hồn”. [2]
Do đó, khi tìm kiếm sự giao tiếp thực sự, kiểu lắng nghe đầu tiên cần được khám phá lại là lắng nghe bản thân, những nhu cầu chân thật nhất của bản thân, những nhu cầu được khắc sâu trong tâm hồn mỗi người. Và chúng ta chỉ có thể bắt đầu bằng cách lắng nghe điều khiến chúng ta trở nên độc nhất trong sáng tạo: đó là mong muốn được ở trong mối quan hệ với Chúa và với những người khác. Chúng ta không được tạo ra để sống tách biệt như các nguyên tử, nhưng sống cùng nhau.
Lắng nghe như một điều kiện để giao tiếp tốt
Có một kiểu nghe không hẳn là nghe mà ngược lại: đó là nghe trộm. Trên thực tế, việc nghe lén và theo dõi, bóc lột người khác vì lợi ích của chúng ta là một cám dỗ luôn hiện hữu mà ngày nay dường như đã trở nên gay gắt hơn trong thời đại mạng xã hội. Thay vào đó, điều đặc biệt làm cho giao tiếp trở nên tốt đẹp và hoàn toàn mang tính nhân văn là lắng nghe người đối diện với chúng ta, mặt đối mặt, lắng nghe người khác mà chúng ta tiếp cận với sự cởi mở công bằng, tự tin và trung thực.
Thật không may, việc thiếu sự lắng nghe mà chúng ta thường gặp trong cuộc sống hàng ngày cũng thể hiện rõ trong cuộc sống công cộng, nơi mà thay vì lắng nghe nhau, chúng ta thường “ci si parla addosso” - “nói chuyện qua lại”. Đây là một triệu chứng của thực tế rằng, thay vì tìm kiếm sự thật và điều lành, người ta tìm kiếm sự đồng thuận; thay vì lắng nghe, người ta chú ý đến khán giả. Ngược lại, giao tiếp tốt không cố gắng gây ấn tượng với công chúng bằng một câu nói chụp mũ, với mục đích chế giễu người kia, nhưng hãy chú ý đến lý do của người kia và cố gắng nắm bắt sự phức tạp của thực tế. Thật đáng buồn khi, ngay cả trong Giáo Hội, sự liên kết về ý thức hệ đã hình thành và sự lắng nghe biến mất, làm gia tăng sự chống đối vô ích.
Trong thực tế, trong nhiều cuộc đối thoại, chúng ta không giao tiếp gì cả. Chúng ta chỉ đơn giản là đợi người kia nói xong là áp đặt quan điểm của mình. Trong những tình huống này, như nhà triết học Abraham Kaplan lưu ý, [3] đối thoại là một cuộc song thoại: một cuộc độc thoại bằng hai giọng nói. Tuy nhiên, trong giao tiếp thực sự, “tôi” và “bạn” đều “di chuyển ra ngoài”, tiếp cận với nhau.
Vì vậy, lắng nghe là thành phần không thể thiếu đầu tiên của đối thoại và giao tiếp tốt. Giao tiếp không thể diễn ra nếu không biết lắng nghe, và không có một nền ngôn luận tốt nếu không có khả năng lắng nghe. Để cung cấp thông tin chắc chắn, cân bằng và đầy đủ, cần phải lắng nghe trong một thời gian dài. Để kể lại một sự kiện hoặc mô tả một trải nghiệm trong việc tường thuật tin tức, điều cần thiết là phải biết cách lắng nghe, sẵn sàng thay đổi ý kiến và thay đổi những giả định ban đầu của mình.
Chỉ bằng cách gạt những lời độc thoại sang một bên thì sự hài hòa của giọng nói mới bảo đảm cho giao tiếp thực sự có thể đạt được. Việc lắng nghe một số nguồn, chứ “không dừng lại ở quán rượu đầu tiên” - như các chuyên gia trong lĩnh vực này dạy chúng ta - bảo đảm độ tin cậy và nghiêm túc của thông tin chúng ta truyền tải. Lắng nghe nhiều giọng nói, lắng nghe lẫn nhau, ngay cả trong Giáo Hội, giữa các anh chị em với nhau, cho phép chúng ta thực hiện nghệ thuật phân định, vốn luôn xuất hiện như khả năng tự định hướng trong một bản giao hưởng các tiếng nói.
Nhưng tại sao phải đối mặt với việc cố gắng lắng nghe? Một nhà ngoại giao vĩ đại của Tòa thánh, Đức Hồng Y Agostino Casaroli, từng nói về “sự kiên nhẫn tử đạo” cần phải lắng nghe và được lắng nghe trong các cuộc đàm phán với các bên khó khăn nhất, để đạt được lợi ích lớn nhất có thể trong tình trạng hạn chế về tự do. Nhưng ngay cả trong những tình huống ít khó khăn hơn, việc lắng nghe luôn đòi hỏi đức tính kiên nhẫn, cùng với khả năng cho phép bản thân ngạc nhiên trước sự thật, dù chỉ là một mảnh vụn của sự thật, nơi người mà chúng ta đang lắng nghe. Chỉ có sự ngạc nhiên mới mang lại kiến thức. Tôi nghĩ đến sự tò mò vô hạn của những đứa trẻ luôn mở to mắt nhìn thế giới xung quanh. Lắng nghe với khung tâm trí này – tức là với sự kinh ngạc của đứa trẻ đang nhận thức về người lớn - luôn luôn làm ta phong phú bởi vì sẽ luôn có điều gì đó, dù nhỏ, mà tôi có thể học hỏi từ người kia và cho phép đơm hoa kết trái trong cuộc sống của chính mình.
Khả năng lắng nghe xã hội có giá trị hơn bao giờ hết trong thời điểm đang bị tổn thương này bởi đại dịch kéo dài. Quá nhiều sự ngờ vực tích lũy trước đây đối với “thông tin chính thức” cũng đã gây ra một “bệnh dịch”, trong đó thế giới thông tin đang ngày càng đấu tranh để trở nên đáng tin cậy và minh bạch. Chúng ta cần lắng nghe và lắng nghe một cách sâu sắc, đặc biệt là đối với những bất an xã hội tăng cao bởi sự suy thoái hoặc ngừng hoạt động của nhiều hoạt động kinh tế.
Thực tế của việc cưỡng bức di cư cũng là một vấn đề phức tạp và không ai có sẵn một phương dược để giải quyết nó. Tôi xin nhắc lại rằng, để vượt qua những định kiến về người di cư và làm tan chảy sự chai sạn của trái tim chúng ta, chúng ta nên cố gắng lắng nghe câu chuyện của họ. Hãy cho mỗi người trong số họ một cái tên và một câu chuyện. Nhiều nhà báo giỏi đã làm được điều này. Và nhiều người khác cũng muốn làm điều đó, giá mà họ có thể. Chúng ta hãy khuyến khích họ! Chúng ta hãy cùng lắng nghe những câu chuyện này nhé! Mọi người sau đó sẽ được tự do ủng hộ các chính sách di cư mà họ cho là phù hợp nhất đối với đất nước của họ. Nhưng trong mọi trường hợp, trước mắt chúng ta không phải là những con số, không phải là những kẻ xâm lược nguy hiểm, mà là những khuôn mặt và những câu chuyện, những ánh mắt, những mong đợi và những đau khổ của những người nam nữ thực sự để chúng ta lắng nghe.
Lắng nghe nhau trong Giáo Hội
Trong Giáo Hội cũng vậy, rất cần lắng nghe lẫn nhau. Đó là món quà cuộc sống quý giá nhất mà chúng ta có thể dành cho nhau. “Các tín hữu Kitô đã quên rằng sứ vụ lắng nghe đã được giao cho họ bởi chính Người là Đấng lắng nghe vĩ đại và là Đấng mà họ nên chia sẻ công việc. Chúng ta nên nghe bằng tai của Thiên Chúa để có thể nói lời của Thiên Chúa” [4]. Thành ra, nhà thần học Tin lành Dietrich Bonhoeffer nhắc nhở chúng ta rằng sự phục vụ đầu tiên mà chúng ta có đối với người khác trong sự hiệp thông bao gồm việc lắng nghe họ. Ai không biết lắng nghe anh chị em mình thì chẳng bao lâu nữa sẽ không thể nghe Thiên Chúa được nữa. [5]
Nhiệm vụ quan trọng nhất trong hoạt động mục vụ là “tông đồ của đôi tai” - lắng nghe trước khi nói, như Tông đồ Giacôbê khuyên chúng ta: “Mọi người hãy mau nghe, và hãy chậm nói” (1:19). Trao ra một chút thời gian của riêng mình một cách nhưng không để lắng nghe mọi người là hành động bác ái đầu tiên.
Một quy trình thượng hội đồng vừa được khởi động. Chúng ta hãy cầu nguyện rằng đó sẽ là một cơ hội tuyệt vời để lắng nghe lẫn nhau. Thực ra, sự hiệp thông không phải là kết quả của các chiến lược và chương trình, nhưng được xây dựng trên sự lắng nghe lẫn nhau giữa anh chị em. Như trong một dàn hợp xướng, sự thống nhất không đòi hỏi sự đồng nhất, đơn điệu mà là sự đa dạng và nhiều giọng, đa âm. Đồng thời, mỗi giọng ca trong ca đoàn hát lên trong khi vẫn lắng nghe các giọng khác để có sự hòa hợp của tổng thể. Sự hòa hợp này là do người sáng tác hình thành, nhưng việc thực hiện nó phụ thuộc vào bản giao hưởng của từng giọng hát.
Với ý thức rằng chúng ta được tham gia vào một sự truyền thông đi trước chúng ta và bao gồm chúng ta, chúng ta có thể khám phá lại một Giáo Hội giao hưởng, trong đó mỗi người có thể hát bằng chính giọng hát của mình, chào đón tiếng nói của người khác như một ân sủng để biểu lộ sự hòa hợp của toàn bộ bản giao hưởng do Chúa Thánh Thần soạn thảo.
Rôma, Đền Thờ Thánh Gioan Latêranô, ngày 24 tháng Giêng năm 2022, Lễ Kính Thánh Phanxicô Đệ Salê.
+ Đức Giáo Hoàng Phanxicô
[1] “ Nolite habere cor in auribus, sed aures in corde” ( Sermo 380, 1: Nuova Biblioteca Agostiniana 34, 568).
[2] “Lettera a tutto l’Ordine”: Fonti Francescane, 216.
[3] Cf. “The life of dialogue”, in J.D. Roslansky, ed., Communication. A discussion at the Nobel Conference, North-Holland Publishing Company, Amsterdam, 1969, pp. 89-198.
[4] D. Bonhoeffer, La vita comune, Queriniana, Brescia 2017, 76.
[5] x. Thượng dẫn, 75.
Source:Dicastero per la Comunicazione - Libreria Editrice Vaticana