Lương hưu tại Pháp được qui định bởi một chế độ an ninh xã hội hàng đầu thế giới. Nguyên tắc, Quỹ Hưu Bổng thu nhận tiền trích lương người làm việc (part salariale) và phần chủ đóng (part patronale). Nếu bị khiếm hụt, Ngân sách quốc gia, dùng tiền thuế người dân đóng, hầu tái lập sự thăng bằng. Sự thâm hụt này ngày càng bị thâm hụt do :
- số người thất nghiệp cao khiến số thu giảm,
- số người hưu gia tăng do đời sống người dân được cải thiện.
Do đó, năm 2017, trong chương trình tranh cử Tổng thống, ứng cử viên Emmanuel Macron đã hứa cải tổ hệ thống Hưu bổng với 42 chế độ đặc biệt thành phổ quát (universel).
Ngoài ra, nước Pháp là một trong những quốc gia Dân Chủ nhất toàn cầu. Là chủ đất nước, cử tri Pháp đã bầu chọn Tổng thống Macron để điều hành nước Pháp trong Hòa bình, bằng tôn trọng Sự Thật, Công Lý, Tự Do và Tương Trợ. Thủ tướng được bổ nhiệm để thương lượng với các Nghiệp đoàn, Hiệp hội để đời sống mọi người được an lành, đi lại như ý. Ngày nay, chỉ còn một tuần đến Noël và, kế tiếp Nouvel An 2020, mọi người thắc mắc có thể đi lại để thăm gia đình như dự định không ?
Thời Tổng thống F. Hollande, Tổng trưởng Tư pháp Christiane Taubira nói cử tri tín nhiệm ông Hollande để thông qua luật ‘Mariage pous tous’ nên chỉ cho thảo luận tại lưỡng viện Lập pháp. Nhờ thế, luật đã được thông qua và ban hành khá nhanh, nhưng, sau đó, bà đã rời chính trường và ông Hollande cũng không ứng cử nhiệm kỳ 2.
I. LỊCH SỬ HƯU BỔNG TẠI PHÁP.
Từ thời Trung cổ, người Pháp đã có những sự liên đới giữa các thế hệ trong nghề nghiệp, không cần đến sự giúp đở của nhà vua. Vua dùng quỹ triều đình trả tiền hưu cho công chức, trợ cấp bác ái cho những người lớn tuổi nghèo. Quỹ hưu bổng đầu tiên được thành lập năm 1768. Những người tham gia Quỹ phải góp từ 1,25 % đến 2,5 % tiền lương của mình.
Bảo hiểm Hưu (l’Assurance Retraite) hiện nay được hình thành cùng lúc với An ninh Xã hội (Sécurité Sociale, gọi tắt Sécu) và là một Nhánh (branche) của hệ thống xã hội này vào ngày 04.10.1946. An ninh Xã hội Pháp có 3 nhánh: maladie (bệnh, sinh sản, tàn phế, tử tuất), vieillesse et veuvage (hưu, góa bụa), famille (trợ cấp gia đình, gia cư, khuyết tật…) và accidents du travail et maladies professionnelles (tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp). Vào thời điểm này, tuổi pháp định đi hưu đã được ấn định là 65 tuổi bởi luật ngày 05.04.1910, mặc dù, lúc đó, tuổi thọ (espérance de vie) trung bình người Pháp chỉ là 50. Bởi thế, các nghiệp đoàn (syndicats) đã cho rằng người ta không có thời gian để hưởng hưu bổng.
Khi trở thành Tổng thống năm 1981, ông François Mitterrand, thực thi lời hứa khi tranh cử, giảm tuổi pháp định đi hưu từ 65 xuống 60 tuổi với lý do để người lớn tuổi đi hưu, nhường chổ làm cho người trẻ hầu giảm thiểu số người thất nghiệp. Kết quả: số người thất nghiệp vẫn tăng và ngân sách Quỹ Hưu bổng bắt đầu khiếm hụt và tăng nhanh từ đó.
Đặc điểm của chế độ hưu bổng ở Pháp là Retraite par répartition (phân bổ) tức tiền góp quỹ Bảo hiểm Hưu trích từ lương (trong xí nghiệp tư, người lãnh lương đóng 6,90% lương và chủ 8,55% lương đó) dùng để trả hưu bổng ngay cho những hưu viên. Chế độ khác là Retraite par capitalisation (tích lũy vốn) tức dùng tiền để dành ngày trước chi trả cho những hưu viên hôm nay. Đó là hình thức giống như bảo hiểm nhân thọ (assurance-vie).
II. CÁCH TÍNH HƯU BỔNG HIỆN NAY (tháng 12.2019).
Để lãnh hưu bổng từ ngày 01.01.2020, Jean phải được sinh một ngày trong tháng 12.1957. Thí dụ ngày 15.
A. Hưu bổng căn bản (Retraite de base) được tính dựa theo các yếu tố sau:
1. Thời gian bảo hiểm (durée d’assurance hay durée de cotisation),
tính theo thời gian có trích lương để góp vào Quỹ (tính bằng tam cá nguyệt hay quý, trimestre). Đi hưu trước ngày 31.12.2008, tức sinh năm 1948 thì cần có 160 tam cá nguyệt (40 năm), nhưng, sau đó, tăng lên 164 tam cá nguyệt (41 năm) bởi quyết định của liên bộ ngày 07.07.2008. Việc tăng tiệm tiến mỗi năm một tam cá nguyệt: 2009 (tức thế hệ sinh năm 1949) phải có 161 tam cá nguyệt góp vào Quỹ, 2010: … 2020 cần 167 tam cá nguyệt.
Trong thí dụ của chúng ta, người đi hưu sinh năm 1957 cần phải hội đủ 167 tam cá nguyệt. Ngoài những tam cá nguyệt có đi làm việc (activité) có góp vào Quỹ gọi là périodes cotisées, còn có những périodes assimilées (đồng hóa như thất nghiệp có ghi tên tại sở tìm việc (Point emploi), huấn nghệ, bệnh, sinh sản) và những périodes équivalentes (Thời gian làm việc trong những điều kiện đặc biệt được chấp nhận như những tam cá nguyệt đã làm việc tại Việt Nam).
Mỗi người con có làm tờ ‘Déclaration sur l’honneur’ chứng nhận đã được mẹ nuôi dưỡng từ khi được sinh ra cho đến 16 tuổi thì bà mẹ được ‘xã hội’ thưởng 8 tam cá nguyệt (2 năm). Ngoài ra, những bà mẹ nuôi dưỡng từ 3 con trở lên và gia đình có lợi tức thấp thì Quỹ trợ cấp gia đình (Caisses d'Allocations Familiales) phát tiền Complément familial thì có thể được Quỹ này đóng thế tiền góp vào Quỹ Bảo hiểm Hưu.
2. Lương căn bản (Salaire de base) bao gồm tổng số lương brut trước khi bị trừ các khoản đóng góp, tiền phụ cấp khi đi huấn nghiệp và tiền bồi thường bệnh, sinh sản, tai nạn, gọi chung là indemnités journalières. Các số tiền này được cập nhật hóa với hệ số lạm phát hàng năm trong thời gian 162 tam cá nguyệt đó. Tổng cộng 25 năm có lương cao nhất (meilleures années de salaires) dưới mức trần (plafond) Sécurité Sociale mỗi năm, rồi chia cho 25 để có mức lương trung bình cho một năm. Trong thí dụ của Jean, Lương căn bản được tính là 10.000 euros/năm.
3. Tỷ suất hưu bổng (taux de retraite) thay đổi theo tổng số tam cá nguyệt có được. Tỷ suất tối đa (taux plein) là 50% của Lương căn bản.
Tổng số tam cá nguyệt có góp vào Quỹ và đồng hóa là 167, đúng như số tam cá nguyệt bắt buộc là 167, mới được đi hưu vào ngày đầu (01) của tháng sau ngày sinh. Jean sinh ngày 15.12.1957 thì ngày đi hưu là 01.01.2020, với tỷ suất 50%.
Nếu đến khi đủ 62 tuổi, nhưng không đủ số tam cá nguyệt bắt buộc thì ngày đi hưu bị dời lại cho tới khi đủ số. Nếu đến khi 65 tuổi, số tam cá nguyệt bắt buộc dù không đủ 167 (cho năm sinh 1957) có thể đi hưu, nhưng tỷ suất hưu bổng bị giảm sụt bởi một hệ số giảm (décote) cho mỗi tam cá nguyệt thiếu. Ngược lại, những người đã hội đủ số Hưu bổng, nhưng không muốn tiếp tục làm việc thì tỷ suất hưu bổng được tăng bởi một hệ số tăng (surcote).
4. Thời gian tham chiếu (durée de référence). Hưu bổng được tính theo tỷ lệ thời gian thuộc từng chế độ hưu bổng. Thí dụ: Paul, sinh năm 1957, làm nghề thủ công (artisan) trong 5 năm đầu, sau đó, đã trở thành công nhân (salarié) trong 36 năm 3 tháng. Paul tổng cộng được 167 tam cá nguyệt bắt buộc, nhưng chỉ đóng cho chế độ tổng quát (régime général) có 147 tam cá nguyệt. Do đó, régime général chỉ chịu trả 147/167 hưu bổng cho Paul, còn 20/167 Paul phải đòi bên régime des artisans.
Cũng vậy, trường hợp người Việt chúng ta, các tam cá nguyệt làm bên Việt Nam không được régime général chấp thuận tính thời gian tham chiếu để trả hưu bổng.
5. Tính hưu bổng căn bản hàng tháng của Jean.
Hưu bổng căn bản/tháng: 10000/12 x 50% x 167/167 = 416,67 euros.
Nếu người hưu có từ 3 con trở lên được tăng thêm 10% hưu bổng căn bản (không bị tính thuế lợi tức).
B. Hưu bổng bổ sung (Retraite complémentaire)
được tính theo tiền lương, thời gian làm việc và tỷ suất đóng góp quỹ chế độ hưu bổng bổ sung. Hàng năm, quỹ hưu bổng bổ sung gởi cho người đóng góp quỹ một bảng xác định số điểm (points) thủ đắc trong năm đó, bằng cách chia số tiền đóng góp (cotisations) chia cho tiền lương tham chiếu (salaire de référence), định bởi các quỹ hưu bổng bổ sung Arrco (Association pour le Régime de Retraite Complémentaire des salariés) và Agirc (Association Générale des Institutions de Retraite des Cadres). Đến khi đi hưu, chúng ta tổng cộng tất cả các số điểm thủ đắc trọn đời. Sau đó, nhân số điểm đó trị giá mỗi điểm để có số tiền hưu bổng bổ sung mỗi tam cá nguyệt.
Trong thí dụ, chúng ta xem như Jean được hưởng hưu bổng bổ sung 600 euros mỗi tam cá nguyệt tức 200 euros/tháng.
-> Nếu người hưu có từ 3 con trở lên được tăng thêm 5% hưu bổng bổ sung từ ngày 01.01.1999 (không bị tính thuế lợi tức).
C. Trợ cấp liên đới người cao tuổi (allocation de solidarité aux personnes âgées).
Sau khi tổng cộng số hưu bổng (căn bản và bổ sung) cùng các lợi tức khác còn dưới 868 euros mỗi tháng (1.347 euros cho 2 vợ chôàng) thì quỹ Bảo hiểm Hưu trợ cấp số sai biệt.
Trong thí dụ của chúng ta, Jean lãnh hưu bổng (căn bản và bổ sung) là:
416,67 + 200 = 616,67 euros.
Số tiền trợ cấp liên đới người cao tuổi sẽ là: 868 - 616,67 = 251,33 euros.
Ghi chú: Tiền hưu bổng (căn bản và bổ sung) là một quyền (droit) người hưu được hưởng do sự đóng góp của mình và chủ. Do đó, nếu người hưu đến sống tại nước khác ngoài Pháp, quỹ Bảo hiểm Hưu vẫn tiếp tục gởi trả. Tiền trợ cấp liên đới người cao tuổi chỉ là một trợ giúp (aide) để tạm đủ sống tại Pháp, nên không còn được tiếp tục giúp. Hơn nữa, số tiền trợ cấp đã lãnh có thể bị đòi lại từ gia tài để lại nếu từ 39.000 euros trở lên sau khi qua đời.
III. CẢI TỔ HƯU BỔNG TRONG TƯƠNG LAI.
Ngày 11.12.2019, lúc 12 giờ 12, tại Hội đồng Kinh tế và Xã hội, Thủ tướng E. Philippe tuyên bố :
1. Chấm dứt các chế độ đặc biệt, ngoại trừ các chế độ dành cho cảnh sát, lính cứu hỏa, cai tù và quân nhân vì công tác nguy hiễm… để chuyển sang hệ thống phổ quát (système universel).
2. Trị giá của Ðiểm được ấn định bởi các partenaires sociaux (nghiệp đoàn chủ và thợ) dưới sự kiểm soát của giới Lập pháp. Một luật sẽ qui định trị giá đó không bị giảm sụt và không theo chỉ số lạm phát mà theo chỉ số lương. Oâng ‘hồ hởi’ : « Lương trong nước chúng ta tăng nhanh… chúng tôi không tìm kiếm những tiết kiệm bé nhỏ… Tham vọng chúng tôi về sự Phổ quát chỉ vì công bằng xã hội ».
3. Tuổi đi hưu pháp định hiện nay là 62 sẽ được duy trì cho đến năm 2027, rồi sẽ tăng thành 64 tuổi. Quá trình chuyển sang hệ thống hưu trí phổ quát duy nhất (hợp nhất 42 quỹ hưu trí khác nhau) sẽ chỉ cho thế hệ sinh từ năm 1975 và sau đó. Như vậy, thế hệ sinh năm 2004, sẽ đủ 18 tuổi vào năm 2022, sẽ trực tiếp được áp dụng vào chế độ hưu trí mới. Oâng tuyên bôÙ lập tuổi thăng bằng (âge d’équilibre) ở tuổi 64 với sự tăng–giảm (bonus-malus) để khuyến khích mọi người đi hưu trể hơn, từ năm 2027.
4. Lương hưu tối thiểu bảo đảm sẽ là 1.000 euros/tháng cho những người làm việc luôn nhận lương tối thiểu (SMIC) và cam đoan chế độ mới sẽ bảo vệ những người kém may mắn ở mức 85% SMIC và được tăng cùng lúc với SMIC.
5. Một sự góp Quỹ Hưu vì Tương trợ dành cho những người giàu. Chế độ phổ quát được xây dựng trên nêàn tảng Tương trợ Quốc gia. Cho tới 120.000 euros lợi tức hàng năm, mọi người đều góp Quỹ với bách phân như nhau. Nhưng từ số đó trở đi, đương sự phải góp với một bách phân phụ trội.
6. Những người sinh trước năm 1975 không liên hệ đến việc Cải tổ. Ðối với những người liên hệ đến chế độ mới, trong thời gian đầu làm việc, cho đến năm 2025, được tính theo chế độ cũ.
7. Các lao động trẻ sinh năm 2004, những người đầu tiên bị chi phối bởi chế độ mới. Những người tham gia thị trường lao động lần đầu năm 2022 sẽ bị chi phối ngay bởi chế độ mới.
8. Sự đi hưu sớm của những nghề khó khăn (péniles). Do bổn phận và theo đêà nghị của các nghiệp đoàn, Thủ tướng chấp nhận cho những người lao động hoàn thành các công tác cực nhọc, như ý tá trực đêm bệnh viện, có thể đi hưu sớm hơn những người khác 2 năm.
9. Giới phụ nữ, những người hưởng lợi lớn trong cuộc cải tổ này, theo lời Thủ tướng, vì chế độ mới này đặc biệt tặng không những Ðiểm phụ trội 5% cho các bà vì mỗi con, và tính từ đứa thứ nhất, chứ không chờ đến em thứ ba. Dư luận, nhất là các nghiệp đoàn, bác bỏ khái niệm này.
10. Lương hưu Giáo chức Giáo dục sẽ được luật định và lương hiện hành sẽ được điều chỉnh từ năm 2021.
Trước kia, người Pháp rất tự hào rằng ‘mọi tranh chấp, họ đề có thể tự giải quyết tốt đẹp’. Tuy nhiên, trong giờ phút chúng tôi đang hoàn tất bài này, rất nhiều người Pháp, khoảng 3 triệu đang náo nức tìm biết mình có thể về xum hợp với gia đình nhân dịp kỷ niệm Chúa Giáng sinh và Tết Dương Lịch.
Trong quá khứ, năm 1995, cũng lý do ‘cải tổ hưu bổng, thời Thủ tướng Alain Juppé, những cuộc biểu tình và đình công cho đến ngày 21.12.1995, tiến trình cải tổ được xóa bỏ để mọi người vui mừng Lễ và Têát. Ðiểm khác là năm 1995, khi tranh cử, Tổng thống Jacques Chirac không có hứa sự cải tổ này. Năm 2017, ông E. Macron đã đã hứa chế độ hưu bổng phổ quát này. Hãy chờ và xem.
Hà Minh Thảo
- số người thất nghiệp cao khiến số thu giảm,
- số người hưu gia tăng do đời sống người dân được cải thiện.
Do đó, năm 2017, trong chương trình tranh cử Tổng thống, ứng cử viên Emmanuel Macron đã hứa cải tổ hệ thống Hưu bổng với 42 chế độ đặc biệt thành phổ quát (universel).
Ngoài ra, nước Pháp là một trong những quốc gia Dân Chủ nhất toàn cầu. Là chủ đất nước, cử tri Pháp đã bầu chọn Tổng thống Macron để điều hành nước Pháp trong Hòa bình, bằng tôn trọng Sự Thật, Công Lý, Tự Do và Tương Trợ. Thủ tướng được bổ nhiệm để thương lượng với các Nghiệp đoàn, Hiệp hội để đời sống mọi người được an lành, đi lại như ý. Ngày nay, chỉ còn một tuần đến Noël và, kế tiếp Nouvel An 2020, mọi người thắc mắc có thể đi lại để thăm gia đình như dự định không ?
Thời Tổng thống F. Hollande, Tổng trưởng Tư pháp Christiane Taubira nói cử tri tín nhiệm ông Hollande để thông qua luật ‘Mariage pous tous’ nên chỉ cho thảo luận tại lưỡng viện Lập pháp. Nhờ thế, luật đã được thông qua và ban hành khá nhanh, nhưng, sau đó, bà đã rời chính trường và ông Hollande cũng không ứng cử nhiệm kỳ 2.
I. LỊCH SỬ HƯU BỔNG TẠI PHÁP.
Từ thời Trung cổ, người Pháp đã có những sự liên đới giữa các thế hệ trong nghề nghiệp, không cần đến sự giúp đở của nhà vua. Vua dùng quỹ triều đình trả tiền hưu cho công chức, trợ cấp bác ái cho những người lớn tuổi nghèo. Quỹ hưu bổng đầu tiên được thành lập năm 1768. Những người tham gia Quỹ phải góp từ 1,25 % đến 2,5 % tiền lương của mình.
Bảo hiểm Hưu (l’Assurance Retraite) hiện nay được hình thành cùng lúc với An ninh Xã hội (Sécurité Sociale, gọi tắt Sécu) và là một Nhánh (branche) của hệ thống xã hội này vào ngày 04.10.1946. An ninh Xã hội Pháp có 3 nhánh: maladie (bệnh, sinh sản, tàn phế, tử tuất), vieillesse et veuvage (hưu, góa bụa), famille (trợ cấp gia đình, gia cư, khuyết tật…) và accidents du travail et maladies professionnelles (tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp). Vào thời điểm này, tuổi pháp định đi hưu đã được ấn định là 65 tuổi bởi luật ngày 05.04.1910, mặc dù, lúc đó, tuổi thọ (espérance de vie) trung bình người Pháp chỉ là 50. Bởi thế, các nghiệp đoàn (syndicats) đã cho rằng người ta không có thời gian để hưởng hưu bổng.
Khi trở thành Tổng thống năm 1981, ông François Mitterrand, thực thi lời hứa khi tranh cử, giảm tuổi pháp định đi hưu từ 65 xuống 60 tuổi với lý do để người lớn tuổi đi hưu, nhường chổ làm cho người trẻ hầu giảm thiểu số người thất nghiệp. Kết quả: số người thất nghiệp vẫn tăng và ngân sách Quỹ Hưu bổng bắt đầu khiếm hụt và tăng nhanh từ đó.
Đặc điểm của chế độ hưu bổng ở Pháp là Retraite par répartition (phân bổ) tức tiền góp quỹ Bảo hiểm Hưu trích từ lương (trong xí nghiệp tư, người lãnh lương đóng 6,90% lương và chủ 8,55% lương đó) dùng để trả hưu bổng ngay cho những hưu viên. Chế độ khác là Retraite par capitalisation (tích lũy vốn) tức dùng tiền để dành ngày trước chi trả cho những hưu viên hôm nay. Đó là hình thức giống như bảo hiểm nhân thọ (assurance-vie).
II. CÁCH TÍNH HƯU BỔNG HIỆN NAY (tháng 12.2019).
Để lãnh hưu bổng từ ngày 01.01.2020, Jean phải được sinh một ngày trong tháng 12.1957. Thí dụ ngày 15.
A. Hưu bổng căn bản (Retraite de base) được tính dựa theo các yếu tố sau:
1. Thời gian bảo hiểm (durée d’assurance hay durée de cotisation),
tính theo thời gian có trích lương để góp vào Quỹ (tính bằng tam cá nguyệt hay quý, trimestre). Đi hưu trước ngày 31.12.2008, tức sinh năm 1948 thì cần có 160 tam cá nguyệt (40 năm), nhưng, sau đó, tăng lên 164 tam cá nguyệt (41 năm) bởi quyết định của liên bộ ngày 07.07.2008. Việc tăng tiệm tiến mỗi năm một tam cá nguyệt: 2009 (tức thế hệ sinh năm 1949) phải có 161 tam cá nguyệt góp vào Quỹ, 2010: … 2020 cần 167 tam cá nguyệt.
Trong thí dụ của chúng ta, người đi hưu sinh năm 1957 cần phải hội đủ 167 tam cá nguyệt. Ngoài những tam cá nguyệt có đi làm việc (activité) có góp vào Quỹ gọi là périodes cotisées, còn có những périodes assimilées (đồng hóa như thất nghiệp có ghi tên tại sở tìm việc (Point emploi), huấn nghệ, bệnh, sinh sản) và những périodes équivalentes (Thời gian làm việc trong những điều kiện đặc biệt được chấp nhận như những tam cá nguyệt đã làm việc tại Việt Nam).
Mỗi người con có làm tờ ‘Déclaration sur l’honneur’ chứng nhận đã được mẹ nuôi dưỡng từ khi được sinh ra cho đến 16 tuổi thì bà mẹ được ‘xã hội’ thưởng 8 tam cá nguyệt (2 năm). Ngoài ra, những bà mẹ nuôi dưỡng từ 3 con trở lên và gia đình có lợi tức thấp thì Quỹ trợ cấp gia đình (Caisses d'Allocations Familiales) phát tiền Complément familial thì có thể được Quỹ này đóng thế tiền góp vào Quỹ Bảo hiểm Hưu.
2. Lương căn bản (Salaire de base) bao gồm tổng số lương brut trước khi bị trừ các khoản đóng góp, tiền phụ cấp khi đi huấn nghiệp và tiền bồi thường bệnh, sinh sản, tai nạn, gọi chung là indemnités journalières. Các số tiền này được cập nhật hóa với hệ số lạm phát hàng năm trong thời gian 162 tam cá nguyệt đó. Tổng cộng 25 năm có lương cao nhất (meilleures années de salaires) dưới mức trần (plafond) Sécurité Sociale mỗi năm, rồi chia cho 25 để có mức lương trung bình cho một năm. Trong thí dụ của Jean, Lương căn bản được tính là 10.000 euros/năm.
3. Tỷ suất hưu bổng (taux de retraite) thay đổi theo tổng số tam cá nguyệt có được. Tỷ suất tối đa (taux plein) là 50% của Lương căn bản.
Tổng số tam cá nguyệt có góp vào Quỹ và đồng hóa là 167, đúng như số tam cá nguyệt bắt buộc là 167, mới được đi hưu vào ngày đầu (01) của tháng sau ngày sinh. Jean sinh ngày 15.12.1957 thì ngày đi hưu là 01.01.2020, với tỷ suất 50%.
Nếu đến khi đủ 62 tuổi, nhưng không đủ số tam cá nguyệt bắt buộc thì ngày đi hưu bị dời lại cho tới khi đủ số. Nếu đến khi 65 tuổi, số tam cá nguyệt bắt buộc dù không đủ 167 (cho năm sinh 1957) có thể đi hưu, nhưng tỷ suất hưu bổng bị giảm sụt bởi một hệ số giảm (décote) cho mỗi tam cá nguyệt thiếu. Ngược lại, những người đã hội đủ số Hưu bổng, nhưng không muốn tiếp tục làm việc thì tỷ suất hưu bổng được tăng bởi một hệ số tăng (surcote).
4. Thời gian tham chiếu (durée de référence). Hưu bổng được tính theo tỷ lệ thời gian thuộc từng chế độ hưu bổng. Thí dụ: Paul, sinh năm 1957, làm nghề thủ công (artisan) trong 5 năm đầu, sau đó, đã trở thành công nhân (salarié) trong 36 năm 3 tháng. Paul tổng cộng được 167 tam cá nguyệt bắt buộc, nhưng chỉ đóng cho chế độ tổng quát (régime général) có 147 tam cá nguyệt. Do đó, régime général chỉ chịu trả 147/167 hưu bổng cho Paul, còn 20/167 Paul phải đòi bên régime des artisans.
Cũng vậy, trường hợp người Việt chúng ta, các tam cá nguyệt làm bên Việt Nam không được régime général chấp thuận tính thời gian tham chiếu để trả hưu bổng.
5. Tính hưu bổng căn bản hàng tháng của Jean.
Hưu bổng căn bản/tháng: 10000/12 x 50% x 167/167 = 416,67 euros.
Nếu người hưu có từ 3 con trở lên được tăng thêm 10% hưu bổng căn bản (không bị tính thuế lợi tức).
B. Hưu bổng bổ sung (Retraite complémentaire)
được tính theo tiền lương, thời gian làm việc và tỷ suất đóng góp quỹ chế độ hưu bổng bổ sung. Hàng năm, quỹ hưu bổng bổ sung gởi cho người đóng góp quỹ một bảng xác định số điểm (points) thủ đắc trong năm đó, bằng cách chia số tiền đóng góp (cotisations) chia cho tiền lương tham chiếu (salaire de référence), định bởi các quỹ hưu bổng bổ sung Arrco (Association pour le Régime de Retraite Complémentaire des salariés) và Agirc (Association Générale des Institutions de Retraite des Cadres). Đến khi đi hưu, chúng ta tổng cộng tất cả các số điểm thủ đắc trọn đời. Sau đó, nhân số điểm đó trị giá mỗi điểm để có số tiền hưu bổng bổ sung mỗi tam cá nguyệt.
Trong thí dụ, chúng ta xem như Jean được hưởng hưu bổng bổ sung 600 euros mỗi tam cá nguyệt tức 200 euros/tháng.
-> Nếu người hưu có từ 3 con trở lên được tăng thêm 5% hưu bổng bổ sung từ ngày 01.01.1999 (không bị tính thuế lợi tức).
C. Trợ cấp liên đới người cao tuổi (allocation de solidarité aux personnes âgées).
Sau khi tổng cộng số hưu bổng (căn bản và bổ sung) cùng các lợi tức khác còn dưới 868 euros mỗi tháng (1.347 euros cho 2 vợ chôàng) thì quỹ Bảo hiểm Hưu trợ cấp số sai biệt.
Trong thí dụ của chúng ta, Jean lãnh hưu bổng (căn bản và bổ sung) là:
416,67 + 200 = 616,67 euros.
Số tiền trợ cấp liên đới người cao tuổi sẽ là: 868 - 616,67 = 251,33 euros.
Ghi chú: Tiền hưu bổng (căn bản và bổ sung) là một quyền (droit) người hưu được hưởng do sự đóng góp của mình và chủ. Do đó, nếu người hưu đến sống tại nước khác ngoài Pháp, quỹ Bảo hiểm Hưu vẫn tiếp tục gởi trả. Tiền trợ cấp liên đới người cao tuổi chỉ là một trợ giúp (aide) để tạm đủ sống tại Pháp, nên không còn được tiếp tục giúp. Hơn nữa, số tiền trợ cấp đã lãnh có thể bị đòi lại từ gia tài để lại nếu từ 39.000 euros trở lên sau khi qua đời.
III. CẢI TỔ HƯU BỔNG TRONG TƯƠNG LAI.
Ngày 11.12.2019, lúc 12 giờ 12, tại Hội đồng Kinh tế và Xã hội, Thủ tướng E. Philippe tuyên bố :
1. Chấm dứt các chế độ đặc biệt, ngoại trừ các chế độ dành cho cảnh sát, lính cứu hỏa, cai tù và quân nhân vì công tác nguy hiễm… để chuyển sang hệ thống phổ quát (système universel).
2. Trị giá của Ðiểm được ấn định bởi các partenaires sociaux (nghiệp đoàn chủ và thợ) dưới sự kiểm soát của giới Lập pháp. Một luật sẽ qui định trị giá đó không bị giảm sụt và không theo chỉ số lạm phát mà theo chỉ số lương. Oâng ‘hồ hởi’ : « Lương trong nước chúng ta tăng nhanh… chúng tôi không tìm kiếm những tiết kiệm bé nhỏ… Tham vọng chúng tôi về sự Phổ quát chỉ vì công bằng xã hội ».
3. Tuổi đi hưu pháp định hiện nay là 62 sẽ được duy trì cho đến năm 2027, rồi sẽ tăng thành 64 tuổi. Quá trình chuyển sang hệ thống hưu trí phổ quát duy nhất (hợp nhất 42 quỹ hưu trí khác nhau) sẽ chỉ cho thế hệ sinh từ năm 1975 và sau đó. Như vậy, thế hệ sinh năm 2004, sẽ đủ 18 tuổi vào năm 2022, sẽ trực tiếp được áp dụng vào chế độ hưu trí mới. Oâng tuyên bôÙ lập tuổi thăng bằng (âge d’équilibre) ở tuổi 64 với sự tăng–giảm (bonus-malus) để khuyến khích mọi người đi hưu trể hơn, từ năm 2027.
4. Lương hưu tối thiểu bảo đảm sẽ là 1.000 euros/tháng cho những người làm việc luôn nhận lương tối thiểu (SMIC) và cam đoan chế độ mới sẽ bảo vệ những người kém may mắn ở mức 85% SMIC và được tăng cùng lúc với SMIC.
5. Một sự góp Quỹ Hưu vì Tương trợ dành cho những người giàu. Chế độ phổ quát được xây dựng trên nêàn tảng Tương trợ Quốc gia. Cho tới 120.000 euros lợi tức hàng năm, mọi người đều góp Quỹ với bách phân như nhau. Nhưng từ số đó trở đi, đương sự phải góp với một bách phân phụ trội.
6. Những người sinh trước năm 1975 không liên hệ đến việc Cải tổ. Ðối với những người liên hệ đến chế độ mới, trong thời gian đầu làm việc, cho đến năm 2025, được tính theo chế độ cũ.
7. Các lao động trẻ sinh năm 2004, những người đầu tiên bị chi phối bởi chế độ mới. Những người tham gia thị trường lao động lần đầu năm 2022 sẽ bị chi phối ngay bởi chế độ mới.
8. Sự đi hưu sớm của những nghề khó khăn (péniles). Do bổn phận và theo đêà nghị của các nghiệp đoàn, Thủ tướng chấp nhận cho những người lao động hoàn thành các công tác cực nhọc, như ý tá trực đêm bệnh viện, có thể đi hưu sớm hơn những người khác 2 năm.
9. Giới phụ nữ, những người hưởng lợi lớn trong cuộc cải tổ này, theo lời Thủ tướng, vì chế độ mới này đặc biệt tặng không những Ðiểm phụ trội 5% cho các bà vì mỗi con, và tính từ đứa thứ nhất, chứ không chờ đến em thứ ba. Dư luận, nhất là các nghiệp đoàn, bác bỏ khái niệm này.
10. Lương hưu Giáo chức Giáo dục sẽ được luật định và lương hiện hành sẽ được điều chỉnh từ năm 2021.
Trước kia, người Pháp rất tự hào rằng ‘mọi tranh chấp, họ đề có thể tự giải quyết tốt đẹp’. Tuy nhiên, trong giờ phút chúng tôi đang hoàn tất bài này, rất nhiều người Pháp, khoảng 3 triệu đang náo nức tìm biết mình có thể về xum hợp với gia đình nhân dịp kỷ niệm Chúa Giáng sinh và Tết Dương Lịch.
Trong quá khứ, năm 1995, cũng lý do ‘cải tổ hưu bổng, thời Thủ tướng Alain Juppé, những cuộc biểu tình và đình công cho đến ngày 21.12.1995, tiến trình cải tổ được xóa bỏ để mọi người vui mừng Lễ và Têát. Ðiểm khác là năm 1995, khi tranh cử, Tổng thống Jacques Chirac không có hứa sự cải tổ này. Năm 2017, ông E. Macron đã đã hứa chế độ hưu bổng phổ quát này. Hãy chờ và xem.
Hà Minh Thảo