Vatican News, ngày 26/10, cung cấp bản tóm lược sau đây về Tài Liệu Cuối Cùng của Thượng Hội Đồng Giám Mục về Vùng Amazon vừa kết thúc với phiên họp cuối cùng chiều thứ Bẩy, 26 tháng 10, và Thánh Lễ Bế Mạc sáng Chúa Nhật 27/10/2019.
Năm chương, cộng với phần giới thiệu và phần kết luận ngắn gọn: Tài liệu cuối cùng của Phiên họp đặc biệt của Thượng hội đồng giám mục cho Vùng Toàn-Amazon được phát hành vào tối ngày 26 tháng 10, theo ý chí rõ ràng của Đức Giáo Hoàng. Tài liệu này đề cập đến nhiều chủ đề khác nhau, bao gồm truyền giáo, hội nhập văn hóa, sinh thái toàn diện, bảo vệ các dân tộc bản địa, nghi lễ Amazon, vai trò của phụ nữ và các thừa tác vụ mới, đặc biệt là tại các khu vực thiếu tiếp cận với Bí tích Thánh Thể.
Hoán cải: đây là sợi chỉ xuyên suốt tài liệu cuối cùng của Thượng hội đồng Toàn Vùng Amazon. Hoán cải được phát biểu với các nhấn mạnh khác nhau: toàn diện, mục vụ, văn hóa, sinh thái và đồng nghị (synodal). Bản văn này là kết quả của cuộc trao đổi “cởi mở, tự do và tôn trọng” được thực hiện trong ba tuần làm việc của Thượng hội đồng, để kể lại câu truyện các thách đố và tiềm năng của vùng Amazon, vốn là “trái tim sinh học của thế giới”, trải rộng trên chín quốc gia và có hơn 33 triệu người sinh sống, trong đó có khoảng 2.5 triệu người bản địa. Tuy nhiên, vùng này, theo diện tích vốn dễ bị tổn thương nhất trên thế giới vì sự thay đổi khí hậu do con người gây ra, đang “tận lực chạy đua đến cái chết”. Và do đó, Tài liệu nhắc lại rằng một hướng đi mới là điều cần thiết để cứu nó, để tránh một tác động thảm khốc trên toàn hành tinh.
Chương I - Hoán cải Toàn diện
Ngay từ đầu, tài liệu đã khuyên chúng ta bước vào một “cuộc hoán cải toàn diện thực sự”, với một cuộc sống đơn giản và đạm bạc, theo cách của Thánh Phanxicô Assisi, để dấn thân vào việc liên kết hài hòa với “ngôi nhà chung”, vốn là công trình sáng tạo của Thiên Chúa. Sự hoán cải như vậy sẽ dẫn dắt Giáo hội trở thành một Giáo hội “luôn di động”, bước vào trái tim của mọi dân tộc Amazon. Tiếng nói Amazon là một thông điệp về sự sống được phát biểu qua một thực tại đa sắc tộc và đa văn hóa, được tượng trưng nơi những khuôn mặt đa dạng sống trong đó. “Sống tốt”, và “làm tốt” là lối sống của người dân Amazon. Điều này có nghĩa là sống hòa hợp với chính mình, với người khác và với đấng tối cao, trong một liên thông đạt duy nhất giữa toàn bộ vũ trụ, để tạo ra một dự án sống trọn vẹn cho mọi người.
Nỗi đau khổ của Amazon: tiếng kêu của đất và tiếng kêu của người nghèo
Tuy nhiên, bản văn không quên nhiều nỗi buồn và bạo lực lớn hiện đang làm tổn thương và biến dạng Amazon, đe dọa chính sự sống của nó: tư hữu hóa các của cải tự nhiên; các mô hình sản xuất có tính trấn lột; nạn phá rừng đã ảnh hưởng đến 17% toàn vùng; ô nhiễm từ các ngành công nghiệp khai khoáng; thay đổi khí hậu; buôn bán ma túy; nghiện ngập; buôn lậu; việc kết tội các nhà lãnh đạo và bảo vệ lãnh thổ; các nhóm vũ trang bất hợp pháp. Trên cơ sở rộng lớn hơn, có câu truyện cay đắng về di dân ở Amazon ở nhiều bình diện khác nhau: tính di động truyền thống của các nhóm bản địa trong lãnh thổ của họ; buộc dân cư bản địa phải di cư; di dân quốc tế và người tị nạn. Tất cả các nhóm này cần được chăm sóc mục vụ xuyên biên giới, bao gồm quyền được tự do đi lại. Chúng ta đọc thấy, vấn đề di dân nên được đối đầu một cách có phối hợp bởi các Giáo hội ở biên giới. Ngoài ra, một công việc chăm sóc mục vụ thường trực phải được xem xét cho các di dân đang trở thành các nạn nhân của nạn buôn người. Tài liệu Thượng Hội Đồng cũng mời chúng ta chú ý đến việc di cư cưỡng bức của các gia đình bản địa ở các trung tâm đô thị, nhấn mạnh rằng hiện tượng này đòi “một đáp ứng mục vụ chung” ở các khu ngoại vi. Do đó, có lời khuyên thành lập các nhóm truyền giáo, phối hợp với các giáo xứ, sẽ có thể đối phó với khía cạnh này, cung ứng các nền phụng vụ hội nhập văn hóa và tạo điều kiện dễ dàng cho việc hội nhập các cộng đồng này vào các thành phố.
Chương II - Hoán cải mục vụ
Nhắc lại bản chất truyền giáo của Giáo hội là điều chủ yếu. Bản văn nói, truyền giáo không phải là một điều tùy chọn, bởi vì Giáo hội là truyền giáo, và hành động truyền giáo là mô hình cho mọi việc làm của Giáo hội. Ở Vùng Amazon, Giáo hội phải lấy Người Samaritanô nhân hậu làm mẫu mực, nghĩa là Giáo Hội phải ra ngoài để gặp gỡ mọi người. Giáo Hội phải là Mađalêna, được yêu thương và hòa giải để vui mừng loan báo Chúa Kitô Phục sinh, và phải là “Maria”, nghĩa là Giáo Hội phải sinh ra những đứa con trong đức tin, nhưng cũng phải được hội nhập văn hóa nơi các dân tộc được Giáo Hội phục vụ. Do đó, điều quan trọng là phải chuyển từ một thừa tác vụ “viếng thăm” sang một thừa tác vụ có mặt thường trực. Vì lý do này, Tài liệu Thượng Hội Đồng gợi ý rằng các Tu hội tu sĩ trên toàn thế giới thiết lập ít nhất một tiền đồn truyền giáo tại một trong các quốc gia của vùng Amazon.
Sự hy sinh của các vị tử đạo truyền giáo
Thượng hội đồng không quên nhiều nhà truyền giáo đã dành cả cuộc đời của họ để truyền bá Tin Mừng ở Amazon; những trang vinh quang nhất trong lịch sử đó đã được các vị tử đạo viết. Đồng thời, Tài liệu nhắc nhớ rằng việc loan báo Chúa Kitô trong vùng thường được thực hiện trong thông đồng với các quyền lực đàn áp người dân. Vì lý do này, ngày nay, Giáo hội có “cơ hội lịch sử tự tách mình” khỏi “các thế lực thực dân mới, bằng cách lắng nghe các dân tộc Amazon và thực hiện một cách minh bạch hoạt động tiên tri của mình".
Đối thoại đại kết và liên tôn
Trong bối cảnh này, cả đối thoại đại kết lẫn liên tôn đều rất quan trọng. Bản văn viết, đó là “nẻo đường truyền giảng tin mừng không thể thiếu ở Amazon”. Một mặt, nó phải lấy điểm xuất phát từ Lời Chúa để khởi diễn những nẻo đường hiệp thông thực sự. Mặt khác, liên quan đến đối thoại liên tôn, Tài liệu khuyến khích sự hiểu biết lớn hơn về các tôn giáo và giáo phái bản địa, để các Kitô hữu và người ngoài Kitô giáo, có thể cùng nhau hành động để bảo vệ ngôi nhà chung của họ. Vì lý do này, những khoảnh khắc gặp gỡ, nghiên cứu và đối thoại giữa các Giáo Hội Amazon và các tín đồ của các tôn giáo bản địa được đề nghị.
Nhu cầu cấp thiết cho thừa tác mục vụ bản địa và thừa tác vụ giới trẻ
Tài liệu tiếp tục nhắc nhớ sự cần thiết của một nền mục vụ bản địa, một nền mục vụ sẽ có một vị trí chuyên biệt trong Giáo hội: thực thế, điều cần thiết là phải tạo ra và duy trì “việc ưu tiên chọn các sắc dân bản địa”, và tạo ra một xung lực truyền giáo lớn hơn nơi các ơn gọi bản địa, để Amazon có thể được chính người Amazon truyền giảng tin mừng.
Hơn nữa, phải dành chỗ cho tuổi trẻ Amazon, với cả ánh sáng lẫn bóng tối của họ: đang bị chia rẽ giữa truyền thống và canh tân; đang đắm chìm trong cuộc khủng hoảng dữ dội về các giá trị; nạn nhân của những thực tại đáng buồn như nghèo đói, bạo lực, thất nghiệp, các hình thức nô lệ mới và khó tiếp cận giáo dục. Bản văn nhận định rằng họ thường kết thúc trong tù, hoặc tự tử. Tuy nhiên, những người Amazon trẻ tuổi có cùng ước mơ và hy vọng như những người trẻ tuổi khác trên thế giới - và Giáo hội, được kêu gọi trở thành sự hiện diện tiên tri, phải đồng hành với họ trên hành trình của họ, để ngăn chặn việc danh tính và lòng tự trọng của họ khỏi bị nguy hại hoặc bị phá hủy. Đặc biệt, Tài liệu gợi ý “một thừa tác vụ tuổi trẻ đổi mới và can đảm”, với một thừa tác mục vụ luôn tích cực, tập chú vào Chúa Giêsu. Thực vậy, những người trẻ tuổi là một nguồn cứ liệu thần học (theological “locus”) và là các nhà tiên tri của hy vọng, họ muốn trở thành những người chủ đạo, và Giáo hội Amazon muốn thừa nhận chỗ đứng của họ. Do đó, có lời mời cổ vũ các hình thức truyền giảng tin mừng mới, bao gồm cả việc sử dụng các phương tiện truyền thông xã hội, và giúp đỡ những người bản địa trẻ tuổi đạt được tính liên văn hóa lành mạnh.
Chăm sóc mục vụ tại các thành phố và gia đình
Bản văn cuối cùng của Thượng hội đồng sau đó đề cập đến chủ đề thừa tác mục vụ thành thị, đặc biệt chú ý đến gia đình. Ở các khu ngoại vi đô thị, họ phải chịu cảnh nghèo đói, thất nghiệp, thiếu nhà ở, cũng như vô số vấn đề về sức khỏe. Do đó, điều trở nên cần thiết là bảo vệ quyền của mọi người để mọi người đều có quyền truy cập như nhau các lợi ích mà thành phố phải cung cấp trên cơ sở các nguyên tắc bền vững, dân chủ và công bằng xã hội. Bản văn viết, điều cần thiết là chiến đấu, để trong “các thị trấn bùn lầy nước đọng”, các quyền căn bản có thể được bảo đảm. Thiết lập “một thừa tác vụ chào đón” cũng nên được coi có tính trung tâm, vì tình liên đới huynh đệ với di dân, người tị nạn và người vô gia cư sống trong bối cảnh đô thị. Trong lĩnh vực này, sự trợ giúp hợp lệ có thể phát xuất từ các cộng đồng giáo hội cơ bản, vốn là “hồng phúc của Thiên Chúa ban cho các Giáo hội địa phương của vùng Amazon”. Đồng thời, các chính sách công nhằm cải thiện phẩm chất cuộc sống ở các vùng nông thôn cũng được kêu gọi, để tránh việc người dân di chuyển không kiểm soát vào các thành phố.
Chương III - Hoán cải văn hóa
Tài liệu viết tiếp, hội nhập văn hóa và liên văn hóa là điều quan trọng, để đạt được một sự hoán cải văn hóa dẫn các Kitô hữu ra ngoài để gặp gỡ người khác và học hỏi từ họ. Thực thế, người dân Amazon với “mùi hương cổ xưa” của họ - một mùi hương cho thấy sự tương phản giữa sự tuyệt vọng mà người ta hít thở trên lục địa, với các giá trị hỗ tương, liên đới và ý thức cộng đồng của họ - cung ứng nhiều giáo huấn về sự sống và một viễn kiến toàn diện về thực tại có khả năng hiểu rằng trọn bộ sáng thế được nối kết với nhau ; và, do đó, bảo đảm một nền quản trị bền vững. Bản văn Thượng Hội Đồng lặp lại, Giáo hội cam kết liên minh với các sắc dân bản địa, đặc biệt trong việc tố cáo các cuộc tấn công vào cuộc sống của họ, các dự án thương mại trấn lột, chính sách diệt chủng và diệt sinh thái, và việc kết tội các phong trào xã hội.
Bảo vệ đất đai và bảo vệ sự sống
Bản văn viết, việc bảo vệ đất đai “không có mục đích nào khác ngoài việc bảo vệ sự sống”, và đặt căn bản trên nguyên tắc tin mừng bảo vệ phẩm giá con người. Do đó, cần phải tôn trọng các quyền tự quyết, phân định lãnh thổ của họ và tham khảo ý kiến trước của người dân bản địa về việc sử dụng đất đai của họ. Một điểm chuyên biệt được dành riêng cho các sắc dân bản địa trong các vùng cô lập tự nguyện, mà con số lên khoảng 130 ở Amazon ngày nay. Thường là nạn nhân của thanh lọc sắc tộc, Giáo hội phải thực hiện hai loại hành động, một có tính mục vụ và loại kia áp dụng áp lực để các chính quyền quốc gia chịu bảo vệ quyền lợi và tính bất khả xâm phạm của các lãnh thổ của những dân tộc này.
Thần học bản địa và lòng đạo đức bình dân
Do đó, theo quan điểm hội nhập văn hóa - nghĩa là nhập thể Tin Mừng vào các nền văn hóa bản địa - nền thần học bản địa đã được dành chỗ và cả lòng đạo đức bình dân nữa, mà các cách phát biểu của nó phải được đánh giá cao, đồng hành, phát huy và đôi khi phải “thanh tẩy”, vì chúng là những khoảnh khắc ưu hạng của việc truyền giảng tin mừng, một sự truyền giảng phải dẫn đến một cuộc gặp gỡ với Chúa Kitô. Việc loan báo Tin Mừng không phải là một diễn trình hủy diệt, mà là một diễn trình tăng trưởng và củng cố những “hạt giống của Lời Chúa” trong các nền văn hóa. Từ đó, có sự bác bỏ mạnh mẽ “lối truyền giảng tin mừng theo phong cách thuộc địa” và “duy cải đạo” để tiếp nhận lối loan báo hội nhập văn hóa nhằm cổ vũ một Giáo Hội có bộ mặt Amazon, biết tôn trọng và bình đẳng trọn vẹn với lịch sử, văn hóa và lối sống của người dân địa phương. Về phương diện này, Tài liệu của Thượng Hội Đồng đề nghị rằng các trung tâm nghiên cứu trong Giáo hội nên nghiên cứu và thu thập các truyền thống, ngôn ngữ, tín ngưỡng và khát vọng của người bản địa, khuyến khích nền giáo dục dựa trên bản sắc và văn hóa của chính họ.
Tạo ra một mạng lưới truyền thông giáo hội Toàn Vùng Amazon
Tài liệu viết tiếp, cả trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, dự án giáo dục này nên cổ vũ kiến thức cổ xưa về y học cổ truyền trong mọi nền văn hóa. Đồng thời, Giáo hội cam kết cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe ở những nơi mà các chương trình chăm sóc sức khỏe quốc gia không với tới. Ngoài ra còn có lời kêu gọi mạnh mẽ phải có việc giáo dục về tình liên đới, đặt căn bản trên ý thức về nguồn gốc chung và tương lai chung của mọi người, cũng như một nền văn hóa truyền thông nhằm cổ vũ đối thoại, gặp gỡ và chăm sóc “ngôi nhà chung”. Một cách chuyên biệt, bản văn của Thượng Hội Đồng đề nghị tạo ra một mạng lưới truyền thông giáo hội Toàn-Vùng Amazon; một mạng lưới học thuật về giáo dục song ngữ và các hình thức giáo dục mới, và thậm chí cả học hàm thụ nữa.
Chương IV - Hoán cải sinh thái
Trước “một cuộc khủng hoảng môi trường xã hội chưa từng có”, Thượng Hội Đồng kêu gọi một Giáo hội Amazon có khả năng cổ vũ một hệ sinh thái toàn diện và một sự hoán cải sinh thái, theo đó, mọi “điều được nối kết với nhau”.
Sinh thái toàn diện, con đường duy nhất có thể có
Hy vọng rằng nhờ việc thừa nhận “các vết thương do con người gây ra” cho lãnh thổ, người ta có thể tìm ra các mô hình phát triển dựa trên công lý và tình liên đới. Điều này diễn dịch thành một thái độ biết liên kết việc chăm sóc mục vụ cho thiên nhiên với công lý cho những người nghèo nhất và thiệt thòi nhất trên thế giới. Sinh thái toàn diện không nên được hiểu như một con đường nữa mà Giáo hội có thể chọn cho tương lai, mà là con đường duy nhất có thể có để cứu vùng này khỏi sự khai khoáng trấn lột, khỏi sự đổ máu vô tội và khỏi việc kết tội những người bảo vệ Amazon. Giáo hội, trong tư cách là “thành phần của tình liên đới quốc tế”, nên phát huy vai trò trung tâm của sinh quần Amazon trong việc duy trì sự cân bằng của hành tinh và khuyến khích cộng đồng quốc tế cung cấp các nguồn lực kinh tế mới để bảo vệ nó, tăng cường các công cụ của quy ước khung về khí hậu.
Việc bảo vệ nhân quyền và các đòi hỏi của đức tin
Hơn cả một bổn phận chính trị và nghĩa vụ xã hội, bảo vệ và cổ vũ nhân quyền còn là những điều được Đức tin của chúng ta đòi hỏi. Trước nghĩa vụ Kitô giáo này, Tài liệu tố cáo sự vi phạm nhân quyền, cũng như sự phá hủy khai khoáng; trong liên minh với các Giáo Hội khác, tiếp nhận và hỗ trợ các chiến dịch chống đầu tư vào các công ty khai khoáng gây thiệt hại về xã hội và sinh thái cho Amazon; đề nghị một sự chuyển đổi năng lượng triệt để và tìm kiếm các hình thức năng lượng khác để thay thế; và cũng đề nghị việc phát triển các chương trình đào tạo để chăm sóc “ngôi nhà chung”. Các quốc gia được yêu cầu ngừng nghĩ vùng này như một nguồn tài nguyên vô tận, và cũng có vị hy vọng có được một “mô hình mới về việc phát triển bền vững” biết kết hợp khoa học và y học cổ truyền. Có kiến nghị cho rằng không được đặt các quan tâm thương mãi lên trên mối quan tâm đối với môi trường và nhân quyền.
Một Giáo hội liên minh với các cộng đồng Amazon
Lời kêu gọi nhận trách nhiệm: tất cả chúng ta được kêu gọi bảo vệ công trình của Thiên Chúa. Các nhân vật chủ đạo của việc chăm sóc và bảo vệ cũng như bênh vực các dân tộc là chính các cộng đồng Amazon. Giáo hội là đồng minh của họ, cùng bước đi với họ, mà không áp đặt một cách hành động đặc thù nào; nhìn nhận sự khôn ngoan của các dân tộc liên quan đến tính đa dạng sinh học, và chống lại bất cứ hình thức cướp đoạt sinh học (biopiracy) nào. Có lời yêu cầu rằng các tác nhân mục vụ và các thừa tác viên thụ phong được đào tạo về sự nhạy cảm đối với môi trường xã hội này, theo gương của các vị tử đạo Amazon. Ý tưởng là tạo ra các thừa tác vụ để chăm sóc ngôi nhà chung.
Bảo vệ sự sống
Trong Tài liệu, cam kết của Giáo hội là bảo vệ sự sống “từ khi thụ thai đến lúc kết thúc tự nhiên của nó”, và cổ vũ đối thoại liên văn hóa và đại kết, để chống lại các cơ cấu của sự chết, tội lỗi, bạo lực và bất công. Hoán cải sinh thái và bảo vệ sự sống ở Amazon, đối với Giáo hội, là một lời kêu gọi “học bỏ, học hỏi và học hỏi lại để vượt qua bất cứ xu hướng nào nghiêng về các mô hình thực dân từng gây hại trong quá khứ”.
Tội lỗi sinh thái và quyền có nước uống được
Định nghĩa “tội sinh thái” như “một hành động hoặc một thiếu sót chống lại Thiên Chúa, chống lại người lân cận của mình, chống lại cộng đồng, môi trường”, các thế hệ tương lai và đức công bằng đã được đề nghị. Để trả món nợ sinh thái mà các quốc gia vốn nợ của Amazon, Tài liệu đề nghị tạo ra một quỹ hoàn cầu cho các cộng đồng Amazon, để bảo vệ họ khỏi những ham muốn trấn lột của các công ty quốc gia và đa quốc gia.
Thượng hội đồng nhắc nhớ “nhu cầu cấp bách phải khai triển các chính sách năng lượng nhằm giảm thiểu đáng kể lượng khí thải carbon dioxide và các loại khí khác liên quan đến việc biến đổi khí hậu”; cổ vũ các loại năng lượng sạch; và tập trung sự chú ý vào việc có nước uống được, một quyền căn bản của con người và là một điều kiện để thực hiện các nhân quyền khác.
Bảo vệ trái đất có nghĩa là khuyến khích việc tái sử dụng và tái biến chế; giảm thiểu việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch và chất nhựa; sửa đổi các thói quen ăn uống như tiêu thụ quá nhiều thịt và cá; áp dụng lối sống đạm bạc; trồng cây.
Trong bối cảnh này, có một đề nghị thiết lập một Văn phòng Mục vụ Xã hội Amazon, làm việc hợp lực với CELAM, CLAR, Caritas, REPAM, các Hội đồng Giám mục, các Giáo hội địa phương, các trường đại học Công Giáo và các thực thể phi giáo hội. Việc tạo lập một văn phòng Amazon tại Thánh bộ Cổ vũ việc Phát triển Con người Toàn diện cũng đã được đề nghị.
Chương V - Những cách hoán cải mới có tính đồng nghị
Vượt qua chủ nghĩa giáo sĩ trị và các áp đặt độc đoán; củng cố nền văn hóa đối thoại, lắng nghe và biện phân tâm linh; đáp ứng các thách đố mục vụ: đó là những đặc điểm mà việc hoán cải đồng nghị phải dựa vào; một sự hoán cải mà Giáo hội được kêu gọi phải tiến bước trong sự hài hòa, dưới sự thúc đẩy của Chúa Thánh Thần ban sự sống và với sự táo bạo của tin mừng.
Tính đồng nghị, thừa tác vụ, vai trò tích cực của giáo dân và đời sống thánh hiến
Thách đố là diễn giải các dấu hiệu của thời đại dưới ánh sáng của Chúa Thánh Thần, và nhận diện nẻo đường phải đi theo để phục vụ kế hoạch của Thiên Chúa. Các hình thức thi hành tính đồng nghị rất đa dạng và phải được phân quyền, chú ý đến các diễn trình địa phương, mà không làm suy yếu các mối dây nối kết với các Giáo hội chị em và với Giáo hội hoàn cầu. Liên tục với Công đồng Vatican II, tính đồng nghị, được diễn dịch thành tính đồng trách nhiệm và thừa tác vụ của mọi người; bằng cách đặc biệt chú ý đến sự tham gia của giáo dân, cả nam và nữ, được coi là “các diễn viên ưu tuyển”. Tài liệu giải thích, sự tham gia của giáo dân, cả về tham khảo lẫn lẫn việc ra quyết định trong cuộc sống và sứ mệnh của Giáo hội, phải được tăng cường và mở rộng, bắt đầu với việc cổ vũ và trao quyền các thừa tác vụ “cho nam giới và nữ giới theo nguyên tắc công bằng”.
Tài liệu đề nghị rằng các Giám mục “có thể ủy thác, trong một thời gian chuyên biệt, khi không có linh mục, việc thi hành chăm sóc mục vụ của các cộng đồng cho một người không được trao ban phẩm tính linh mục, nhưng là thành viên của cộng đồng”. Tài liệu quy định rõ, trách nhiệm đối với cộng đồng vẫn thuộc về vị mục tử.
Thượng hội đồng sau đó đề nghị đời sống thánh hiến “nên có khuôn mặt Amazon”, bắt đầu với việc củng cố các ơn gọi bản xứ. Bên trong đề nghị này là việc nhấn mạnh đến tính hành trình (itinerancy) của những người thánh hiến đối với những người nghèo khổ và bị loại trừ nhất. Tài liệu cũng yêu cầu rằng việc đào tạo phải tập trung vào tính hội nhập văn hóa, việc hội nhập văn hóa và đối thoại giữa các nền linh đạo và các vũ trụ quan của Amazon.
Một khoảnh khắc thuận lợi cho phụ nữ
Một không gian rộng rãi trong Tài liệu đã được dành cho sự hiện diện của phụ nữ. Như sự khôn ngoan của các bậc tổ tiên đã cho thấy, mẹ đất có khuôn mặt nữ tính; và trong thế giới bản địa, phụ nữ là “một hiện diện sống động và có trách nhiệm trong việc phát huy con người”. Thượng hội đồng yêu cầu tiếng nói của phụ nữ được lắng nghe, họ được hỏi ý kiến, họ được tham gia một cách cương quyết hơn vào việc đưa ra quyết định, họ có thể đóng góp vào tính đồng nghị của giáo hội, và nắm quyền lãnh đạo mạnh mẽ hơn trong Giáo hội, trong các hội đồng mục vụ, hay “ngay cả trong các lãnh vực cai quản”. Là các nhân vật chủ đạo và những người bảo vệ sáng thế và của ngôi nhà chung, phụ nữ thường là “nạn nhân của bạo lực thể xác, luân lý và tôn giáo, bao gồm cả nạn diệt nữ [feminicide]”. Bản văn tái khẳng định cam kết của Giáo Hội trong việc bảo vệ các quyền lợi của họ, đặc biệt đối với các phụ nữ di cư. Đồng thời, nó công nhận các thừa tác vụ được Chúa Giêsu giao phó cho phụ nữ và kêu gọi “duyệt lại Tự Sắc Ministeria quaedam của Thánh Phaolô VI, để, khi được đào tạo và chuẩn bị thỏa đáng, phụ nữ cũng có thể nhận được các thừa tác vụ giúp lễ (acolyte) và đọc sách, song song với các thừa tác vụ khác họ vốn đã thi hành.
Một cách chuyên biệt, trong những bối cảnh trong đó các cộng đồng Công Giáo được hướng dẫn bởi phụ nữ, tài liệu yêu cầu thành lập một thừa tác vụ công nhận phụ nữ là nhà lãnh đạo của cộng đồng. Thượng hội đồng nhận định rằng nhiều cuộc tham vấn về Amazon muốn có “chức phó tế vĩnh viễn cho phụ nữ”, một chủ đề hiện diện rất nhiều trong diễn trình làm việc của Thượng hội đồng tại Vatican. Tài liệu bày tỏ mong muốn của những người tham gia Thượng hội đồng được chia sẻ kinh nghiệm của họ và các suy tư đã xuất hiện từ trước đến nay với “Ủy ban nghiên cứu về chức phó tế Phụ nữ”, được thành lập năm 2016 bởi Đức Giáo Hoàng Phanxicô và “chờ đợi kết quả”.
Các phó tế vĩnh viễn
Việc cổ vũ, huấn luyện và hỗ trợ các phó tế vĩnh viễn được mô tả là khẩn cấp. Phó tế, dưới quyền của Đức Giám Mục, là để phục vụ cộng đồng, và ngày nay có nghĩa vụ cổ vũ sinh thái toàn diện, phát triển con người, chăm sóc về mục vụ và xã hội và phục vụ những người gặp phải tình huống dễ bị tổn thương và nghèo đói, khiến họ giống như Chúa Kitô. Do đó, cần phải nhấn mạnh vào sự đào tạo liên tục, được đánh dấu bằng học tập học thuật và thực hành mục vụ, trong đó vợ và con cái ứng viên cũng tham gia. Thượng hội đồng quy định rõ, giáo trình đào tạo nên bao gồm các chủ đề ủng hộ đối thoại đại kết, liên tôn giáo và liên văn hóa; lịch sử Giáo hội tại Amazon; cảm giới và tính dục; vũ trụ quan bản địa; và sinh thái toàn diện. Nó khuyến nghị rằng các đội đào tạo gồm các thừa tác viên thụ phong và hàng giáo dân và việc đào tạo các phó tế vĩnh viễn trong tương lai trong các cộng đồng bản địa sống dọc theo các dòng sông được khuyến khích.
Việc đào tạo các linh mục
Việc đào tạo các linh mục nên được hội nhập văn hóa: cần phải chuẩn bị các mục tử biết sống Tin Mừng; biết giáo luật; biết cảm thương, theo gương Chúa Giêsu; sống gần gũi với mọi người; có khả năng lắng nghe, chữa lành và an ủi, mà không tìm cách áp đặt bản thân; biểu lộ sự dịu dàng của Chúa Cha. Trong lĩnh vực đào tạo chức linh mục, Tài liệu hy vọng bao gồm các môn học như sinh thái toàn diện, thần học sinh thái, thần học sáng thế, thần học bản địa, linh đạo sinh thái, lịch sử Giáo hội Amazon và nhân chủng học văn hóa Amazon. Thượng hội đồng khuyến cáo rằng các trung tâm đào tạo, thích đáng hơn, nên được đưa vào thực tế của Amazon, và những người trẻ không phải người Amazon nên có cơ hội tham gia vào việc đào tạo như vậy ở khu vực Amazon.
Tham dự bí tích Thánh Thể và việc phong chức linh mục
Việc tham dự Thánh Thể là trung tâm của cộng đồng Kitô giáo. Thế nhưng, Thượng hội đồng nhận định, nhiều cộng đồng giáo hội trong lãnh thổ Amazon gặp khó khăn rất lớn trong việc tiếp cận Bí tích Thánh Thể. Có thể cả nhiều tháng hoặc thậm chí cả nhiều năm, một linh mục mới có thể trở lại cộng đồng để cử hành Thánh lễ hoặc ban các Bí tích Hòa giải và Xức dầu. Tài liệu tái khẳng định việc đánh giá cao luật sống độc thân như một hồng phúc của Thiên Chúa, vì nó cho phép linh mục cống hiến trọn vẹn con người của ngài cho việc phục vụ cộng đồng, và tài liệu làm mới lại lời cầu xin cho có nhiều ơn gọi vào lối sống độc thân. Nhìn nhận rằng, “kỷ luật này không được yêu cầu bởi chính bản chất của chức linh mục”; và xem xét khoảng rộng mênh mông của lãnh thổ Amazon và sự khan hiếm các thừa tác viên thụ phong, Tài liệu cuối cùng đề nghị “các thẩm quyền có năng quyền thiết lập các tiêu chuẩn và tư thái, trong khuôn khổ của Lumen gentium 26, để phong chức linh mục cho những người đàn ông phù hợp, những người đã tạo lập hợp pháp một gia đình ổn định, được cộng đồng tôn trọng, những người đã sống chức phó tế vĩnh viễn một cách có hiệu quả và là những người đã nhận được một sự đào tạo thỏa đáng về chức linh mục để duy trì đời sống của cộng đồng Kitô giáo qua việc rao giảng Lời Chúa và cử hành các Bí tích ở những vùng xa xôi nhất của Amazon. Tài liệu xác định rằng, về phương diện này, “một số vị ủng hộ phương thức phổ quát hơn đối với chủ đề”.
Một cơ cấu giáo hội vùng hậu Thượng hội đồng, và một đại học Amazon
Thượng hội đồng đề nghị tái cơ cấu hóa các Giáo hội địa phương theo quan điểm Toàn Vùng Amazon, thay đổi kích thước các khu vực địa lý rộng lớn của nhiều giáo phận; gom thành nhóm các Giáo hội đặc thù hiện đang có mặt trong cùng một khu vực; và tạo ra một Quỹ Amazon cho mục đích truyền giảng tin mừng. Ý tưởng tạo ra một cơ cấu giáo hội vùng hậu Thượng Hội Đồng, được tổ chức cùng với REPAM và CELAM, để tiếp nhận nhiều đề nghị xuất hiện tại Thượng hội đồng. Trong lĩnh vực giáo dục, có đề nghị thành lập một trường đại học Công Giáo vùng Amazon, dựa trên nghiên cứu liên ngành, hội nhập văn hóa và đối thoại liên văn hóa, và Kinh thánh trong khi tôn trọng các phong tục và truyền thống của người bản địa.
Một nghi lễ Amazon
Để đáp ứng theo phong cách Công Giáo đích thực yêu cầu của cộng đồng Amazon muốn thích nghi phụng vụ bằng cách sử dụng viễn kiến của họ về thế giới, các truyền thống, biểu tượng và nghi thức gốc của họ, cơ cấu giáo hội nói ở trên được yêu cầu thiết lập một ủy ban có năng quyền ủy nhiệm một cuộc nghiên cứu về việc khai triển một nghi lễ Amazon có thể “phát biểu gia tài phụng vụ, thần học, kỷ luật và linh đạo của Amazon”. Một nghi lễ như vậy sẽ là một bổ sung cho 23 nghi lễ riêng biệt đã có trong Giáo Hội Công Giáo, làm phong phú thêm công việc truyền giảng tin mừng; khả năng phát biểu niềm tin vào nền văn hóa của riêng mình; và cảm thức phân quyền và tính hợp đoàn mà Giáo Hội Công Giáo có thể phát biểu. Gợi ý cũng được đưa ra là một nghi lễ giáo hội như vậy sẽ bổ sung cho cách thức trong đó người Amazon chăm sóc lãnh thổ và liên quan đến nguồn nước của họ. Cuối cùng, để khuyến khích diễn trình hội nhập văn hóa đức tin, Thượng hội đồng bày tỏ nhu cầu cấp thiết phải thành lập các ủy ban để dịch thuật và soạn thảo các bản văn Kinh thánh và phụng vụ bằng các ngôn ngữ địa phương, “duy trì chất thể các bí tích và thích nghi chúng với mô thức, mà không quên điều chủ yếu". Âm nhạc và ca hát cũng nên được khuyến khích ở bình diện phụng vụ.
Trong phần kết luận Tài liệu, các Nghị phụ Thượng Hội Đồng khẩn cầu sự bảo vệ của Trinh nữ Amazon, Mẹ của Amazon, được tôn sùng dưới nhiều danh hiệu khác nhau trong vùng.
Năm chương, cộng với phần giới thiệu và phần kết luận ngắn gọn: Tài liệu cuối cùng của Phiên họp đặc biệt của Thượng hội đồng giám mục cho Vùng Toàn-Amazon được phát hành vào tối ngày 26 tháng 10, theo ý chí rõ ràng của Đức Giáo Hoàng. Tài liệu này đề cập đến nhiều chủ đề khác nhau, bao gồm truyền giáo, hội nhập văn hóa, sinh thái toàn diện, bảo vệ các dân tộc bản địa, nghi lễ Amazon, vai trò của phụ nữ và các thừa tác vụ mới, đặc biệt là tại các khu vực thiếu tiếp cận với Bí tích Thánh Thể.
.jpg) |
Hoán cải: đây là sợi chỉ xuyên suốt tài liệu cuối cùng của Thượng hội đồng Toàn Vùng Amazon. Hoán cải được phát biểu với các nhấn mạnh khác nhau: toàn diện, mục vụ, văn hóa, sinh thái và đồng nghị (synodal). Bản văn này là kết quả của cuộc trao đổi “cởi mở, tự do và tôn trọng” được thực hiện trong ba tuần làm việc của Thượng hội đồng, để kể lại câu truyện các thách đố và tiềm năng của vùng Amazon, vốn là “trái tim sinh học của thế giới”, trải rộng trên chín quốc gia và có hơn 33 triệu người sinh sống, trong đó có khoảng 2.5 triệu người bản địa. Tuy nhiên, vùng này, theo diện tích vốn dễ bị tổn thương nhất trên thế giới vì sự thay đổi khí hậu do con người gây ra, đang “tận lực chạy đua đến cái chết”. Và do đó, Tài liệu nhắc lại rằng một hướng đi mới là điều cần thiết để cứu nó, để tránh một tác động thảm khốc trên toàn hành tinh.
Chương I - Hoán cải Toàn diện
Ngay từ đầu, tài liệu đã khuyên chúng ta bước vào một “cuộc hoán cải toàn diện thực sự”, với một cuộc sống đơn giản và đạm bạc, theo cách của Thánh Phanxicô Assisi, để dấn thân vào việc liên kết hài hòa với “ngôi nhà chung”, vốn là công trình sáng tạo của Thiên Chúa. Sự hoán cải như vậy sẽ dẫn dắt Giáo hội trở thành một Giáo hội “luôn di động”, bước vào trái tim của mọi dân tộc Amazon. Tiếng nói Amazon là một thông điệp về sự sống được phát biểu qua một thực tại đa sắc tộc và đa văn hóa, được tượng trưng nơi những khuôn mặt đa dạng sống trong đó. “Sống tốt”, và “làm tốt” là lối sống của người dân Amazon. Điều này có nghĩa là sống hòa hợp với chính mình, với người khác và với đấng tối cao, trong một liên thông đạt duy nhất giữa toàn bộ vũ trụ, để tạo ra một dự án sống trọn vẹn cho mọi người.
Nỗi đau khổ của Amazon: tiếng kêu của đất và tiếng kêu của người nghèo
Tuy nhiên, bản văn không quên nhiều nỗi buồn và bạo lực lớn hiện đang làm tổn thương và biến dạng Amazon, đe dọa chính sự sống của nó: tư hữu hóa các của cải tự nhiên; các mô hình sản xuất có tính trấn lột; nạn phá rừng đã ảnh hưởng đến 17% toàn vùng; ô nhiễm từ các ngành công nghiệp khai khoáng; thay đổi khí hậu; buôn bán ma túy; nghiện ngập; buôn lậu; việc kết tội các nhà lãnh đạo và bảo vệ lãnh thổ; các nhóm vũ trang bất hợp pháp. Trên cơ sở rộng lớn hơn, có câu truyện cay đắng về di dân ở Amazon ở nhiều bình diện khác nhau: tính di động truyền thống của các nhóm bản địa trong lãnh thổ của họ; buộc dân cư bản địa phải di cư; di dân quốc tế và người tị nạn. Tất cả các nhóm này cần được chăm sóc mục vụ xuyên biên giới, bao gồm quyền được tự do đi lại. Chúng ta đọc thấy, vấn đề di dân nên được đối đầu một cách có phối hợp bởi các Giáo hội ở biên giới. Ngoài ra, một công việc chăm sóc mục vụ thường trực phải được xem xét cho các di dân đang trở thành các nạn nhân của nạn buôn người. Tài liệu Thượng Hội Đồng cũng mời chúng ta chú ý đến việc di cư cưỡng bức của các gia đình bản địa ở các trung tâm đô thị, nhấn mạnh rằng hiện tượng này đòi “một đáp ứng mục vụ chung” ở các khu ngoại vi. Do đó, có lời khuyên thành lập các nhóm truyền giáo, phối hợp với các giáo xứ, sẽ có thể đối phó với khía cạnh này, cung ứng các nền phụng vụ hội nhập văn hóa và tạo điều kiện dễ dàng cho việc hội nhập các cộng đồng này vào các thành phố.
Chương II - Hoán cải mục vụ
Nhắc lại bản chất truyền giáo của Giáo hội là điều chủ yếu. Bản văn nói, truyền giáo không phải là một điều tùy chọn, bởi vì Giáo hội là truyền giáo, và hành động truyền giáo là mô hình cho mọi việc làm của Giáo hội. Ở Vùng Amazon, Giáo hội phải lấy Người Samaritanô nhân hậu làm mẫu mực, nghĩa là Giáo Hội phải ra ngoài để gặp gỡ mọi người. Giáo Hội phải là Mađalêna, được yêu thương và hòa giải để vui mừng loan báo Chúa Kitô Phục sinh, và phải là “Maria”, nghĩa là Giáo Hội phải sinh ra những đứa con trong đức tin, nhưng cũng phải được hội nhập văn hóa nơi các dân tộc được Giáo Hội phục vụ. Do đó, điều quan trọng là phải chuyển từ một thừa tác vụ “viếng thăm” sang một thừa tác vụ có mặt thường trực. Vì lý do này, Tài liệu Thượng Hội Đồng gợi ý rằng các Tu hội tu sĩ trên toàn thế giới thiết lập ít nhất một tiền đồn truyền giáo tại một trong các quốc gia của vùng Amazon.
Sự hy sinh của các vị tử đạo truyền giáo
Thượng hội đồng không quên nhiều nhà truyền giáo đã dành cả cuộc đời của họ để truyền bá Tin Mừng ở Amazon; những trang vinh quang nhất trong lịch sử đó đã được các vị tử đạo viết. Đồng thời, Tài liệu nhắc nhớ rằng việc loan báo Chúa Kitô trong vùng thường được thực hiện trong thông đồng với các quyền lực đàn áp người dân. Vì lý do này, ngày nay, Giáo hội có “cơ hội lịch sử tự tách mình” khỏi “các thế lực thực dân mới, bằng cách lắng nghe các dân tộc Amazon và thực hiện một cách minh bạch hoạt động tiên tri của mình".
Đối thoại đại kết và liên tôn
Trong bối cảnh này, cả đối thoại đại kết lẫn liên tôn đều rất quan trọng. Bản văn viết, đó là “nẻo đường truyền giảng tin mừng không thể thiếu ở Amazon”. Một mặt, nó phải lấy điểm xuất phát từ Lời Chúa để khởi diễn những nẻo đường hiệp thông thực sự. Mặt khác, liên quan đến đối thoại liên tôn, Tài liệu khuyến khích sự hiểu biết lớn hơn về các tôn giáo và giáo phái bản địa, để các Kitô hữu và người ngoài Kitô giáo, có thể cùng nhau hành động để bảo vệ ngôi nhà chung của họ. Vì lý do này, những khoảnh khắc gặp gỡ, nghiên cứu và đối thoại giữa các Giáo Hội Amazon và các tín đồ của các tôn giáo bản địa được đề nghị.
Nhu cầu cấp thiết cho thừa tác mục vụ bản địa và thừa tác vụ giới trẻ
Tài liệu tiếp tục nhắc nhớ sự cần thiết của một nền mục vụ bản địa, một nền mục vụ sẽ có một vị trí chuyên biệt trong Giáo hội: thực thế, điều cần thiết là phải tạo ra và duy trì “việc ưu tiên chọn các sắc dân bản địa”, và tạo ra một xung lực truyền giáo lớn hơn nơi các ơn gọi bản địa, để Amazon có thể được chính người Amazon truyền giảng tin mừng.
Hơn nữa, phải dành chỗ cho tuổi trẻ Amazon, với cả ánh sáng lẫn bóng tối của họ: đang bị chia rẽ giữa truyền thống và canh tân; đang đắm chìm trong cuộc khủng hoảng dữ dội về các giá trị; nạn nhân của những thực tại đáng buồn như nghèo đói, bạo lực, thất nghiệp, các hình thức nô lệ mới và khó tiếp cận giáo dục. Bản văn nhận định rằng họ thường kết thúc trong tù, hoặc tự tử. Tuy nhiên, những người Amazon trẻ tuổi có cùng ước mơ và hy vọng như những người trẻ tuổi khác trên thế giới - và Giáo hội, được kêu gọi trở thành sự hiện diện tiên tri, phải đồng hành với họ trên hành trình của họ, để ngăn chặn việc danh tính và lòng tự trọng của họ khỏi bị nguy hại hoặc bị phá hủy. Đặc biệt, Tài liệu gợi ý “một thừa tác vụ tuổi trẻ đổi mới và can đảm”, với một thừa tác mục vụ luôn tích cực, tập chú vào Chúa Giêsu. Thực vậy, những người trẻ tuổi là một nguồn cứ liệu thần học (theological “locus”) và là các nhà tiên tri của hy vọng, họ muốn trở thành những người chủ đạo, và Giáo hội Amazon muốn thừa nhận chỗ đứng của họ. Do đó, có lời mời cổ vũ các hình thức truyền giảng tin mừng mới, bao gồm cả việc sử dụng các phương tiện truyền thông xã hội, và giúp đỡ những người bản địa trẻ tuổi đạt được tính liên văn hóa lành mạnh.
Chăm sóc mục vụ tại các thành phố và gia đình
Bản văn cuối cùng của Thượng hội đồng sau đó đề cập đến chủ đề thừa tác mục vụ thành thị, đặc biệt chú ý đến gia đình. Ở các khu ngoại vi đô thị, họ phải chịu cảnh nghèo đói, thất nghiệp, thiếu nhà ở, cũng như vô số vấn đề về sức khỏe. Do đó, điều trở nên cần thiết là bảo vệ quyền của mọi người để mọi người đều có quyền truy cập như nhau các lợi ích mà thành phố phải cung cấp trên cơ sở các nguyên tắc bền vững, dân chủ và công bằng xã hội. Bản văn viết, điều cần thiết là chiến đấu, để trong “các thị trấn bùn lầy nước đọng”, các quyền căn bản có thể được bảo đảm. Thiết lập “một thừa tác vụ chào đón” cũng nên được coi có tính trung tâm, vì tình liên đới huynh đệ với di dân, người tị nạn và người vô gia cư sống trong bối cảnh đô thị. Trong lĩnh vực này, sự trợ giúp hợp lệ có thể phát xuất từ các cộng đồng giáo hội cơ bản, vốn là “hồng phúc của Thiên Chúa ban cho các Giáo hội địa phương của vùng Amazon”. Đồng thời, các chính sách công nhằm cải thiện phẩm chất cuộc sống ở các vùng nông thôn cũng được kêu gọi, để tránh việc người dân di chuyển không kiểm soát vào các thành phố.
Chương III - Hoán cải văn hóa
Tài liệu viết tiếp, hội nhập văn hóa và liên văn hóa là điều quan trọng, để đạt được một sự hoán cải văn hóa dẫn các Kitô hữu ra ngoài để gặp gỡ người khác và học hỏi từ họ. Thực thế, người dân Amazon với “mùi hương cổ xưa” của họ - một mùi hương cho thấy sự tương phản giữa sự tuyệt vọng mà người ta hít thở trên lục địa, với các giá trị hỗ tương, liên đới và ý thức cộng đồng của họ - cung ứng nhiều giáo huấn về sự sống và một viễn kiến toàn diện về thực tại có khả năng hiểu rằng trọn bộ sáng thế được nối kết với nhau ; và, do đó, bảo đảm một nền quản trị bền vững. Bản văn Thượng Hội Đồng lặp lại, Giáo hội cam kết liên minh với các sắc dân bản địa, đặc biệt trong việc tố cáo các cuộc tấn công vào cuộc sống của họ, các dự án thương mại trấn lột, chính sách diệt chủng và diệt sinh thái, và việc kết tội các phong trào xã hội.
Bảo vệ đất đai và bảo vệ sự sống
Bản văn viết, việc bảo vệ đất đai “không có mục đích nào khác ngoài việc bảo vệ sự sống”, và đặt căn bản trên nguyên tắc tin mừng bảo vệ phẩm giá con người. Do đó, cần phải tôn trọng các quyền tự quyết, phân định lãnh thổ của họ và tham khảo ý kiến trước của người dân bản địa về việc sử dụng đất đai của họ. Một điểm chuyên biệt được dành riêng cho các sắc dân bản địa trong các vùng cô lập tự nguyện, mà con số lên khoảng 130 ở Amazon ngày nay. Thường là nạn nhân của thanh lọc sắc tộc, Giáo hội phải thực hiện hai loại hành động, một có tính mục vụ và loại kia áp dụng áp lực để các chính quyền quốc gia chịu bảo vệ quyền lợi và tính bất khả xâm phạm của các lãnh thổ của những dân tộc này.
Thần học bản địa và lòng đạo đức bình dân
Do đó, theo quan điểm hội nhập văn hóa - nghĩa là nhập thể Tin Mừng vào các nền văn hóa bản địa - nền thần học bản địa đã được dành chỗ và cả lòng đạo đức bình dân nữa, mà các cách phát biểu của nó phải được đánh giá cao, đồng hành, phát huy và đôi khi phải “thanh tẩy”, vì chúng là những khoảnh khắc ưu hạng của việc truyền giảng tin mừng, một sự truyền giảng phải dẫn đến một cuộc gặp gỡ với Chúa Kitô. Việc loan báo Tin Mừng không phải là một diễn trình hủy diệt, mà là một diễn trình tăng trưởng và củng cố những “hạt giống của Lời Chúa” trong các nền văn hóa. Từ đó, có sự bác bỏ mạnh mẽ “lối truyền giảng tin mừng theo phong cách thuộc địa” và “duy cải đạo” để tiếp nhận lối loan báo hội nhập văn hóa nhằm cổ vũ một Giáo Hội có bộ mặt Amazon, biết tôn trọng và bình đẳng trọn vẹn với lịch sử, văn hóa và lối sống của người dân địa phương. Về phương diện này, Tài liệu của Thượng Hội Đồng đề nghị rằng các trung tâm nghiên cứu trong Giáo hội nên nghiên cứu và thu thập các truyền thống, ngôn ngữ, tín ngưỡng và khát vọng của người bản địa, khuyến khích nền giáo dục dựa trên bản sắc và văn hóa của chính họ.
Tạo ra một mạng lưới truyền thông giáo hội Toàn Vùng Amazon
Tài liệu viết tiếp, cả trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, dự án giáo dục này nên cổ vũ kiến thức cổ xưa về y học cổ truyền trong mọi nền văn hóa. Đồng thời, Giáo hội cam kết cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe ở những nơi mà các chương trình chăm sóc sức khỏe quốc gia không với tới. Ngoài ra còn có lời kêu gọi mạnh mẽ phải có việc giáo dục về tình liên đới, đặt căn bản trên ý thức về nguồn gốc chung và tương lai chung của mọi người, cũng như một nền văn hóa truyền thông nhằm cổ vũ đối thoại, gặp gỡ và chăm sóc “ngôi nhà chung”. Một cách chuyên biệt, bản văn của Thượng Hội Đồng đề nghị tạo ra một mạng lưới truyền thông giáo hội Toàn-Vùng Amazon; một mạng lưới học thuật về giáo dục song ngữ và các hình thức giáo dục mới, và thậm chí cả học hàm thụ nữa.
Chương IV - Hoán cải sinh thái
Trước “một cuộc khủng hoảng môi trường xã hội chưa từng có”, Thượng Hội Đồng kêu gọi một Giáo hội Amazon có khả năng cổ vũ một hệ sinh thái toàn diện và một sự hoán cải sinh thái, theo đó, mọi “điều được nối kết với nhau”.
Sinh thái toàn diện, con đường duy nhất có thể có
Hy vọng rằng nhờ việc thừa nhận “các vết thương do con người gây ra” cho lãnh thổ, người ta có thể tìm ra các mô hình phát triển dựa trên công lý và tình liên đới. Điều này diễn dịch thành một thái độ biết liên kết việc chăm sóc mục vụ cho thiên nhiên với công lý cho những người nghèo nhất và thiệt thòi nhất trên thế giới. Sinh thái toàn diện không nên được hiểu như một con đường nữa mà Giáo hội có thể chọn cho tương lai, mà là con đường duy nhất có thể có để cứu vùng này khỏi sự khai khoáng trấn lột, khỏi sự đổ máu vô tội và khỏi việc kết tội những người bảo vệ Amazon. Giáo hội, trong tư cách là “thành phần của tình liên đới quốc tế”, nên phát huy vai trò trung tâm của sinh quần Amazon trong việc duy trì sự cân bằng của hành tinh và khuyến khích cộng đồng quốc tế cung cấp các nguồn lực kinh tế mới để bảo vệ nó, tăng cường các công cụ của quy ước khung về khí hậu.
Việc bảo vệ nhân quyền và các đòi hỏi của đức tin
Hơn cả một bổn phận chính trị và nghĩa vụ xã hội, bảo vệ và cổ vũ nhân quyền còn là những điều được Đức tin của chúng ta đòi hỏi. Trước nghĩa vụ Kitô giáo này, Tài liệu tố cáo sự vi phạm nhân quyền, cũng như sự phá hủy khai khoáng; trong liên minh với các Giáo Hội khác, tiếp nhận và hỗ trợ các chiến dịch chống đầu tư vào các công ty khai khoáng gây thiệt hại về xã hội và sinh thái cho Amazon; đề nghị một sự chuyển đổi năng lượng triệt để và tìm kiếm các hình thức năng lượng khác để thay thế; và cũng đề nghị việc phát triển các chương trình đào tạo để chăm sóc “ngôi nhà chung”. Các quốc gia được yêu cầu ngừng nghĩ vùng này như một nguồn tài nguyên vô tận, và cũng có vị hy vọng có được một “mô hình mới về việc phát triển bền vững” biết kết hợp khoa học và y học cổ truyền. Có kiến nghị cho rằng không được đặt các quan tâm thương mãi lên trên mối quan tâm đối với môi trường và nhân quyền.
Một Giáo hội liên minh với các cộng đồng Amazon
Lời kêu gọi nhận trách nhiệm: tất cả chúng ta được kêu gọi bảo vệ công trình của Thiên Chúa. Các nhân vật chủ đạo của việc chăm sóc và bảo vệ cũng như bênh vực các dân tộc là chính các cộng đồng Amazon. Giáo hội là đồng minh của họ, cùng bước đi với họ, mà không áp đặt một cách hành động đặc thù nào; nhìn nhận sự khôn ngoan của các dân tộc liên quan đến tính đa dạng sinh học, và chống lại bất cứ hình thức cướp đoạt sinh học (biopiracy) nào. Có lời yêu cầu rằng các tác nhân mục vụ và các thừa tác viên thụ phong được đào tạo về sự nhạy cảm đối với môi trường xã hội này, theo gương của các vị tử đạo Amazon. Ý tưởng là tạo ra các thừa tác vụ để chăm sóc ngôi nhà chung.
Bảo vệ sự sống
Trong Tài liệu, cam kết của Giáo hội là bảo vệ sự sống “từ khi thụ thai đến lúc kết thúc tự nhiên của nó”, và cổ vũ đối thoại liên văn hóa và đại kết, để chống lại các cơ cấu của sự chết, tội lỗi, bạo lực và bất công. Hoán cải sinh thái và bảo vệ sự sống ở Amazon, đối với Giáo hội, là một lời kêu gọi “học bỏ, học hỏi và học hỏi lại để vượt qua bất cứ xu hướng nào nghiêng về các mô hình thực dân từng gây hại trong quá khứ”.
Tội lỗi sinh thái và quyền có nước uống được
Định nghĩa “tội sinh thái” như “một hành động hoặc một thiếu sót chống lại Thiên Chúa, chống lại người lân cận của mình, chống lại cộng đồng, môi trường”, các thế hệ tương lai và đức công bằng đã được đề nghị. Để trả món nợ sinh thái mà các quốc gia vốn nợ của Amazon, Tài liệu đề nghị tạo ra một quỹ hoàn cầu cho các cộng đồng Amazon, để bảo vệ họ khỏi những ham muốn trấn lột của các công ty quốc gia và đa quốc gia.
Thượng hội đồng nhắc nhớ “nhu cầu cấp bách phải khai triển các chính sách năng lượng nhằm giảm thiểu đáng kể lượng khí thải carbon dioxide và các loại khí khác liên quan đến việc biến đổi khí hậu”; cổ vũ các loại năng lượng sạch; và tập trung sự chú ý vào việc có nước uống được, một quyền căn bản của con người và là một điều kiện để thực hiện các nhân quyền khác.
Bảo vệ trái đất có nghĩa là khuyến khích việc tái sử dụng và tái biến chế; giảm thiểu việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch và chất nhựa; sửa đổi các thói quen ăn uống như tiêu thụ quá nhiều thịt và cá; áp dụng lối sống đạm bạc; trồng cây.
Trong bối cảnh này, có một đề nghị thiết lập một Văn phòng Mục vụ Xã hội Amazon, làm việc hợp lực với CELAM, CLAR, Caritas, REPAM, các Hội đồng Giám mục, các Giáo hội địa phương, các trường đại học Công Giáo và các thực thể phi giáo hội. Việc tạo lập một văn phòng Amazon tại Thánh bộ Cổ vũ việc Phát triển Con người Toàn diện cũng đã được đề nghị.
Chương V - Những cách hoán cải mới có tính đồng nghị
Vượt qua chủ nghĩa giáo sĩ trị và các áp đặt độc đoán; củng cố nền văn hóa đối thoại, lắng nghe và biện phân tâm linh; đáp ứng các thách đố mục vụ: đó là những đặc điểm mà việc hoán cải đồng nghị phải dựa vào; một sự hoán cải mà Giáo hội được kêu gọi phải tiến bước trong sự hài hòa, dưới sự thúc đẩy của Chúa Thánh Thần ban sự sống và với sự táo bạo của tin mừng.
Tính đồng nghị, thừa tác vụ, vai trò tích cực của giáo dân và đời sống thánh hiến
Thách đố là diễn giải các dấu hiệu của thời đại dưới ánh sáng của Chúa Thánh Thần, và nhận diện nẻo đường phải đi theo để phục vụ kế hoạch của Thiên Chúa. Các hình thức thi hành tính đồng nghị rất đa dạng và phải được phân quyền, chú ý đến các diễn trình địa phương, mà không làm suy yếu các mối dây nối kết với các Giáo hội chị em và với Giáo hội hoàn cầu. Liên tục với Công đồng Vatican II, tính đồng nghị, được diễn dịch thành tính đồng trách nhiệm và thừa tác vụ của mọi người; bằng cách đặc biệt chú ý đến sự tham gia của giáo dân, cả nam và nữ, được coi là “các diễn viên ưu tuyển”. Tài liệu giải thích, sự tham gia của giáo dân, cả về tham khảo lẫn lẫn việc ra quyết định trong cuộc sống và sứ mệnh của Giáo hội, phải được tăng cường và mở rộng, bắt đầu với việc cổ vũ và trao quyền các thừa tác vụ “cho nam giới và nữ giới theo nguyên tắc công bằng”.
Tài liệu đề nghị rằng các Giám mục “có thể ủy thác, trong một thời gian chuyên biệt, khi không có linh mục, việc thi hành chăm sóc mục vụ của các cộng đồng cho một người không được trao ban phẩm tính linh mục, nhưng là thành viên của cộng đồng”. Tài liệu quy định rõ, trách nhiệm đối với cộng đồng vẫn thuộc về vị mục tử.
Thượng hội đồng sau đó đề nghị đời sống thánh hiến “nên có khuôn mặt Amazon”, bắt đầu với việc củng cố các ơn gọi bản xứ. Bên trong đề nghị này là việc nhấn mạnh đến tính hành trình (itinerancy) của những người thánh hiến đối với những người nghèo khổ và bị loại trừ nhất. Tài liệu cũng yêu cầu rằng việc đào tạo phải tập trung vào tính hội nhập văn hóa, việc hội nhập văn hóa và đối thoại giữa các nền linh đạo và các vũ trụ quan của Amazon.
Một khoảnh khắc thuận lợi cho phụ nữ
Một không gian rộng rãi trong Tài liệu đã được dành cho sự hiện diện của phụ nữ. Như sự khôn ngoan của các bậc tổ tiên đã cho thấy, mẹ đất có khuôn mặt nữ tính; và trong thế giới bản địa, phụ nữ là “một hiện diện sống động và có trách nhiệm trong việc phát huy con người”. Thượng hội đồng yêu cầu tiếng nói của phụ nữ được lắng nghe, họ được hỏi ý kiến, họ được tham gia một cách cương quyết hơn vào việc đưa ra quyết định, họ có thể đóng góp vào tính đồng nghị của giáo hội, và nắm quyền lãnh đạo mạnh mẽ hơn trong Giáo hội, trong các hội đồng mục vụ, hay “ngay cả trong các lãnh vực cai quản”. Là các nhân vật chủ đạo và những người bảo vệ sáng thế và của ngôi nhà chung, phụ nữ thường là “nạn nhân của bạo lực thể xác, luân lý và tôn giáo, bao gồm cả nạn diệt nữ [feminicide]”. Bản văn tái khẳng định cam kết của Giáo Hội trong việc bảo vệ các quyền lợi của họ, đặc biệt đối với các phụ nữ di cư. Đồng thời, nó công nhận các thừa tác vụ được Chúa Giêsu giao phó cho phụ nữ và kêu gọi “duyệt lại Tự Sắc Ministeria quaedam của Thánh Phaolô VI, để, khi được đào tạo và chuẩn bị thỏa đáng, phụ nữ cũng có thể nhận được các thừa tác vụ giúp lễ (acolyte) và đọc sách, song song với các thừa tác vụ khác họ vốn đã thi hành.
Một cách chuyên biệt, trong những bối cảnh trong đó các cộng đồng Công Giáo được hướng dẫn bởi phụ nữ, tài liệu yêu cầu thành lập một thừa tác vụ công nhận phụ nữ là nhà lãnh đạo của cộng đồng. Thượng hội đồng nhận định rằng nhiều cuộc tham vấn về Amazon muốn có “chức phó tế vĩnh viễn cho phụ nữ”, một chủ đề hiện diện rất nhiều trong diễn trình làm việc của Thượng hội đồng tại Vatican. Tài liệu bày tỏ mong muốn của những người tham gia Thượng hội đồng được chia sẻ kinh nghiệm của họ và các suy tư đã xuất hiện từ trước đến nay với “Ủy ban nghiên cứu về chức phó tế Phụ nữ”, được thành lập năm 2016 bởi Đức Giáo Hoàng Phanxicô và “chờ đợi kết quả”.
Các phó tế vĩnh viễn
Việc cổ vũ, huấn luyện và hỗ trợ các phó tế vĩnh viễn được mô tả là khẩn cấp. Phó tế, dưới quyền của Đức Giám Mục, là để phục vụ cộng đồng, và ngày nay có nghĩa vụ cổ vũ sinh thái toàn diện, phát triển con người, chăm sóc về mục vụ và xã hội và phục vụ những người gặp phải tình huống dễ bị tổn thương và nghèo đói, khiến họ giống như Chúa Kitô. Do đó, cần phải nhấn mạnh vào sự đào tạo liên tục, được đánh dấu bằng học tập học thuật và thực hành mục vụ, trong đó vợ và con cái ứng viên cũng tham gia. Thượng hội đồng quy định rõ, giáo trình đào tạo nên bao gồm các chủ đề ủng hộ đối thoại đại kết, liên tôn giáo và liên văn hóa; lịch sử Giáo hội tại Amazon; cảm giới và tính dục; vũ trụ quan bản địa; và sinh thái toàn diện. Nó khuyến nghị rằng các đội đào tạo gồm các thừa tác viên thụ phong và hàng giáo dân và việc đào tạo các phó tế vĩnh viễn trong tương lai trong các cộng đồng bản địa sống dọc theo các dòng sông được khuyến khích.
Việc đào tạo các linh mục
Việc đào tạo các linh mục nên được hội nhập văn hóa: cần phải chuẩn bị các mục tử biết sống Tin Mừng; biết giáo luật; biết cảm thương, theo gương Chúa Giêsu; sống gần gũi với mọi người; có khả năng lắng nghe, chữa lành và an ủi, mà không tìm cách áp đặt bản thân; biểu lộ sự dịu dàng của Chúa Cha. Trong lĩnh vực đào tạo chức linh mục, Tài liệu hy vọng bao gồm các môn học như sinh thái toàn diện, thần học sinh thái, thần học sáng thế, thần học bản địa, linh đạo sinh thái, lịch sử Giáo hội Amazon và nhân chủng học văn hóa Amazon. Thượng hội đồng khuyến cáo rằng các trung tâm đào tạo, thích đáng hơn, nên được đưa vào thực tế của Amazon, và những người trẻ không phải người Amazon nên có cơ hội tham gia vào việc đào tạo như vậy ở khu vực Amazon.
Tham dự bí tích Thánh Thể và việc phong chức linh mục
Việc tham dự Thánh Thể là trung tâm của cộng đồng Kitô giáo. Thế nhưng, Thượng hội đồng nhận định, nhiều cộng đồng giáo hội trong lãnh thổ Amazon gặp khó khăn rất lớn trong việc tiếp cận Bí tích Thánh Thể. Có thể cả nhiều tháng hoặc thậm chí cả nhiều năm, một linh mục mới có thể trở lại cộng đồng để cử hành Thánh lễ hoặc ban các Bí tích Hòa giải và Xức dầu. Tài liệu tái khẳng định việc đánh giá cao luật sống độc thân như một hồng phúc của Thiên Chúa, vì nó cho phép linh mục cống hiến trọn vẹn con người của ngài cho việc phục vụ cộng đồng, và tài liệu làm mới lại lời cầu xin cho có nhiều ơn gọi vào lối sống độc thân. Nhìn nhận rằng, “kỷ luật này không được yêu cầu bởi chính bản chất của chức linh mục”; và xem xét khoảng rộng mênh mông của lãnh thổ Amazon và sự khan hiếm các thừa tác viên thụ phong, Tài liệu cuối cùng đề nghị “các thẩm quyền có năng quyền thiết lập các tiêu chuẩn và tư thái, trong khuôn khổ của Lumen gentium 26, để phong chức linh mục cho những người đàn ông phù hợp, những người đã tạo lập hợp pháp một gia đình ổn định, được cộng đồng tôn trọng, những người đã sống chức phó tế vĩnh viễn một cách có hiệu quả và là những người đã nhận được một sự đào tạo thỏa đáng về chức linh mục để duy trì đời sống của cộng đồng Kitô giáo qua việc rao giảng Lời Chúa và cử hành các Bí tích ở những vùng xa xôi nhất của Amazon. Tài liệu xác định rằng, về phương diện này, “một số vị ủng hộ phương thức phổ quát hơn đối với chủ đề”.
Một cơ cấu giáo hội vùng hậu Thượng hội đồng, và một đại học Amazon
Thượng hội đồng đề nghị tái cơ cấu hóa các Giáo hội địa phương theo quan điểm Toàn Vùng Amazon, thay đổi kích thước các khu vực địa lý rộng lớn của nhiều giáo phận; gom thành nhóm các Giáo hội đặc thù hiện đang có mặt trong cùng một khu vực; và tạo ra một Quỹ Amazon cho mục đích truyền giảng tin mừng. Ý tưởng tạo ra một cơ cấu giáo hội vùng hậu Thượng Hội Đồng, được tổ chức cùng với REPAM và CELAM, để tiếp nhận nhiều đề nghị xuất hiện tại Thượng hội đồng. Trong lĩnh vực giáo dục, có đề nghị thành lập một trường đại học Công Giáo vùng Amazon, dựa trên nghiên cứu liên ngành, hội nhập văn hóa và đối thoại liên văn hóa, và Kinh thánh trong khi tôn trọng các phong tục và truyền thống của người bản địa.
Một nghi lễ Amazon
Để đáp ứng theo phong cách Công Giáo đích thực yêu cầu của cộng đồng Amazon muốn thích nghi phụng vụ bằng cách sử dụng viễn kiến của họ về thế giới, các truyền thống, biểu tượng và nghi thức gốc của họ, cơ cấu giáo hội nói ở trên được yêu cầu thiết lập một ủy ban có năng quyền ủy nhiệm một cuộc nghiên cứu về việc khai triển một nghi lễ Amazon có thể “phát biểu gia tài phụng vụ, thần học, kỷ luật và linh đạo của Amazon”. Một nghi lễ như vậy sẽ là một bổ sung cho 23 nghi lễ riêng biệt đã có trong Giáo Hội Công Giáo, làm phong phú thêm công việc truyền giảng tin mừng; khả năng phát biểu niềm tin vào nền văn hóa của riêng mình; và cảm thức phân quyền và tính hợp đoàn mà Giáo Hội Công Giáo có thể phát biểu. Gợi ý cũng được đưa ra là một nghi lễ giáo hội như vậy sẽ bổ sung cho cách thức trong đó người Amazon chăm sóc lãnh thổ và liên quan đến nguồn nước của họ. Cuối cùng, để khuyến khích diễn trình hội nhập văn hóa đức tin, Thượng hội đồng bày tỏ nhu cầu cấp thiết phải thành lập các ủy ban để dịch thuật và soạn thảo các bản văn Kinh thánh và phụng vụ bằng các ngôn ngữ địa phương, “duy trì chất thể các bí tích và thích nghi chúng với mô thức, mà không quên điều chủ yếu". Âm nhạc và ca hát cũng nên được khuyến khích ở bình diện phụng vụ.
Trong phần kết luận Tài liệu, các Nghị phụ Thượng Hội Đồng khẩn cầu sự bảo vệ của Trinh nữ Amazon, Mẹ của Amazon, được tôn sùng dưới nhiều danh hiệu khác nhau trong vùng.