Sau nhiều chờ mong, cuối cùng Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã công bố Tông Huấn Hậu Thượng Hội Đồng Giám Mục về Vùng Amazon dưới tựa đề Querida Amazonia (Amazon Thân Yêu).
O’Connell của Tạp Chí America cho rằng Đức Phanxicô đã gây ngạc nhiên lớn khi không minh nhiên đề cập tới hai vấn đề nóng bỏng trước, trong và sau Thượng Hội Đồng Giám Mục Amazon, tức việc phong chức linh mục cho các người đàn ông có vợ và phong phó tế cho các phụ nữ.
Cha Martin S.J. cũng trên tạp chí America, và cả một số nhà bình luận khác, thì cho rằng vì các đề xuất trên vốn là kết luận được phát biểu rõ ràng trong Tài Liệu Sau Cùng của Thượng Hội Đồng Giám Mục về Amazon, một Tài Liệu được Tông Huấn “chính thức giới thiệu”, nên các đề xuất này “vẫn còn đó để được thảo luận trong tương lai”.
O’Connell nhấn mạnh thêm rằng tuy không minh nhiên nhắc đến hai đề xuất trên, nhưng Đức Phanxicô cũng không minh nhiên bác bỏ hai đề xuất này, vốn được quá 2 phần 3 Thượng Hội Đồng bỏ phiếu chấp thuận. Ngài chỉ đơn giản không nhắc đến chúng, dù là ở phần ghi chú.
Ký giả này nhận định thêm: “Cần quả quyết rõ ràng rằng quyết định của Đức Phanxicô không đề cập đến vấn đề phong chức cho các ‘viri probati’ không hề chịu ảnh hưởng bởi cuốn sách của Đức Hồng Y Sarah, cuốn sách được Đức Bênêđíctô XVI đóng góp, vì như America từng biết Đức Phanxicô đã hoàn tất Tông huấn của ngài ngày 27 tháng 12, nhiều tuần lễ trước khi bất cứ ai biết đến sự hiện hữu của cuốn sách, ngoài những người liên hệ”.
Nhận định ấy dường như không vững bao nhiêu vì theo Đức Hồng Y Czerny, thư ký đặc biệt của Thượng Hội Đồng Amazon, người giới thiệu Tông Huấn với thế giới, thì tuy Đức Phanxicô hoàn tất Tông huấn vào cuối năm 2019, nhưng sau đó, Tông huấn được đặt dưới sự góp ý của nhiều nguồn trong Tòa Thánh. Và một nguồn tin cho hay các rì rỏ trước khi Tông huấn được công bố cho biết trong dự thảo ấy, có dự liệu việc soạn thảo các tiêu chuẩn cho việc phong chức này. Như mọi người thấy, dự liệu này đã không hiện diện trong Querida Amazonia.
Gửi các linh mục tới Amazon
Tuy nhiên, theo O’Connell, Đức Phanxicô rất quan tâm tới tầm quan trọng sinh tử của Phép Thánh Thể trong việc xây dựng Giáo Hội. Mà phép Thánh Thể, cùng Phép Giải tội, chỉ có các linh mục mới có tư cách cử hành. Bởi thế, Đức Phanxicô đã kêu gọi các Giám Mục trong vùng và của khắp Châu Mỹ Latinh cầu nguyện cho có nhiều ơn gọi linh mục hơn nữa và khuyến khích các linh mục của mình quảng đại hơn trong việc tình nguyện tới Amazon đáp ứng hai nhu cầu khẩn thiết này. Đàng khác, trong ghi chú 132, Đức Phanxicô không khỏi cho người ta cảm tưởng ngài muốn nói với các vị có thẩm quyền ở Amazon rằng anh em chưa làm hết mình trước khi đề xuất việc phong chức linh mục cho các “viri probati”. Thực vậy trong ghi chú đó, ngài viết “Xin lưu ý rằng, trong một số quốc gia vùng hạ Amazon, nhiều thừa sai thích đi đến châu Âu hoặc Mỹ, hơn là ở lại giúp cho các hạt Đại Diện Tông Tòa của họ ở vùng Amazon”. Và trong ghi chú 133, ngài viết thêm: “Ở Thượng Hội Đồng, cũng nhiều vị nhắc đến việc thiếu các chủng viện để đào tạo linh mục cho người bản địa”.
O’Connell dường như còn muốn cho rằng Tông huấn Querida Amazonia không chỉ nhằm nói với các Kitô hữu, với Dân Thiên Chúa, mà thôi mà còn nói với “Mọi người thiện chí” trên thế giới với mục đích “làm sống lại tình âu yếm và quan tâm” đối với vùng Amazon, nên ít lưu ý đến những chuyện nội bộ như truyền chức cho các “viri probati” và phụ nữ, các vấn đề dù sao vẫn còn đang chia rẽ công luận Công Giáo.
Ngài muốn chính Dân Thiên Chúa phải thống nhất quan điểm về hai vấn đề này trước, do đó, ngài “chính thức” giới thiệu chúng với họ, như thành quả của “nhiều người biết các nan đề và vấn đề của Vùng Amazon hơn tôi và Giáo Triều, vì họ sống ở đó, họ trải nghiệm các đau khổ của vùng ấy và họ yêu vùng ấy một cách say mê”.
Christopher White và Inés San Martín của tờ Crux thì tường thuật rằng Đức Hồng Y Michael Czerny nói với L’Osservatore Romano hôm thứ Tư rằng trong khi khả thể truyền chức linh mục cho các ‘viri probati’ vẫn còn đó, như vốn có trong các Giáo Hội Đông phương, “điều cần là đời sống mới trong các cộng đoàn, một đà truyền giáo mới, các việc phục vụ mới của giáo dân, đào tạo liên tục, bạo dạn và óc sáng tạo... vấn đề lớn là trải nghiệm đức tin và truyền giảng Tin Mừng đổi mới”.
Tông huấn hòa giải
Đức Hồng Y Gerhard Müller nhìn Tông huấn dưới một góc nhìn khác khi cho rằng Đức Giáo Hoàng không rút tỉa từ Tài liệu Sau cùng của Thượng Hội Đồng Giám Mục về Amazon bất cứ kết luận đáng lưu ý và gây bất đồng nào. Thay vào đó, ngài muốn trình bầy với Giáo Hội và mọi người thiện chí “các câu trả lời của riêng ngài, để giúp bảo đảm ‘việc tiếp nhận toàn bộ diễn trình đồng nghị một cách hài hòa, đầy sáng tạo và hữu hiệu'”.
Đức Hồng Y viết thêm, “Đức Giáo Hoàng không muốn đổ thêm dầu vào các tranh chấp chính trị, sắc tộc và nội bộ Giáo Hội hiện nay, nhưng đúng hơn nhằm vượt thắng chúng”.
Ai cũng biết khi nói đến các tranh chấp nội bộ của Giáo Hội, người ta nghĩ ngay đến hai phe cấp tiến và bảo thủ. Bởi thế, Clemente Lisi đặt câu hỏi: “Đức Giáo Hoàng Phanxicô cấp tiến ra sao?” và ông trả lời: “không bao nhiêu như nhiều người nghĩ”.
Ông cho rằng việc ngài không nhắc gì tới việc phong chức cho các “viri probati” là “một chiến thắng cho các người Công Giáo bảo thủ, những người vốn sợ rằng luật trừ như thế cuối cùng sẽ hủy luật độc thân của các giáo sĩ khắp thế giới”.
Nhận định trên không hẳn phản ảnh tâm tư của chính Đức Phanxicô. Thực vậy, theo CNA, trong chuyến viếng thăm ad limina của một số Giám Mục thuộc vùng XIII của Mỹ, ngày 10 tháng này, nghĩa là lúc Tòa Thánh sắp công bố Querida Amazonia, Đức Phanxicô nói với các ngài và được Đức Tổng Giám Mục Samuel J. Aquila thuật lại rằng: phe cực tả săn đuổi ngài và phe cực hữu cũng săn đuổi ngài, nhưng không phe nào thực sự trình bầy được ngài là ai.
Dĩ nhiên, điều ấy không xóa bỏ được đường phân ranh cấp tiến – bảo thủ trong Giáo Hội. Do đó, theo ký giả này, khi bác bỏ đề xuất của Thượng Hội Đồng Amazon, “điều này gửi đi tín hiệu cho thấy ngài muốn hợp nhất người Công Giáo chứ không chia rẽ họ”.
Tuy nhiên, đối với những người như Cha Raymond de Souza, cố gắng hợp nhất trên chưa đủ, khi Cha nhận định rằng “Trong Querida Amazonia, cũng như trong các văn kiện trước đây, các câu hỏi rõ ràng đã được nêu lên. Các câu trả lời hàm hồ đã được cung cấp, chờ được các thủ đoạn mới lạ minh xác”.
Hàm hồ? Đúng vậy, theo Cha de Souza, về vấn đề phong chức linh mục cho các “viri probati”, “Đức Giáo Hoàng ám chỉ cả hai hướng mà không đưa ra câu trả lời rõ ràng nào”.
Hướng ủng hộ, khi ngài viết rằng: “Cách lên khuôn đời sống và thừa tác vụ giáo sĩ không có tính độc khối; nó phát triển những đặc điểm khác biệt ở những nơi khác nhau trên thế giới” (87). “Trong các hoàn cảnh chuyên biệt của khu vực Amazon, nhất là trong các khu rừng và những nơi xa xôi hơn của nó, phải tìm ra một cách để bảo đảm thừa tác vụ linh mục này... mọi nỗ lực nên được thực hiện để bảo đảm rằng các dân tộc Amazon không thiếu thức ăn tạo ra sự sống mới này và bí tích tha tội” (89).
Hướng chống đối, khi Đức Giáo Hoàng Phanxicô dường như muốn đề nghị rằng giải pháp cho việc thiếu linh mục trong vùng Amazon không phải là phong chức cho những người đàn ông đã có vợ, mà là nhiệt tâm truyền giáo mới như Đức Hồng Y Czerny đã nói trên đây hoặc thái độ chưa thấu đáo của hàng Giám Mục sở tại, như trên đã nhấn mạnh.
Cha de Souza còn cho rằng có thể Đức Phanxicô ủng hộ đề xuất trên “qua cửa hậu”. Còn nhớ, trước Thượng Hội Đồng Giám Mục về Thanh Niên năm 2018, ngài đã ban hành tông hiến mới có tên là Episcopalis Communio về việc quản trị Thượng Hội Đồng Giám Mục. Văn kiện này đưa ra một điều khoản mới, định rằng “nếu được Giám Mục Rôma minh nhiên chấp thuận, tài liệu sau cùng [của Thượng Hội Đồng] trở thành một phần trong huấn quyền thông thường của Đấng Kế Vị Thánh Phêrô”.
Và trong đoạn mở đầu Querida Amazonia, Đức Giáo Hoàng Phanxicô viết: “tôi muốn chính thức giới thiệu Tài liệu Sau cùng, trình bầy các kết luận của Thượng hội đồng, vốn được hưởng ơn ích từ việc tham gia của nhiều người hiểu rõ các nan đề và vấn đề của khu vực Amazon hơn tôi hoặc Giáo Triều Rôma, vì họ sống ở đó, họ trải nghiệm sự đau khổ của nó và họ yêu nó say đắm. Tôi không muốn trích dẫn Tài liệu Sau cùng trong Tông Huấn này vì tôi muốn khuyến khích mọi người đọc nó cách trọn vẹn”.
Cha de Souza thắc mắc: “chính thức giới thiệu” nghĩa là gì? Phải chăng Đức Phanxicô đã minh nhiên coi Tài liệu Sau cùng là một phần trong huấn quyền thông thường của ngài, đến nỗi việc phong chức linh mục cho các “viri probati” nay thuộc thẩm quyền của ngài?
Cha cho rằng cách dùng chữ ấy cố tình tạo nên sự hàm hồ. Phải đợi thời gia mới có thể có câu trả lời dứt khoát.
John Allen của Crux phần nào đồng quan điểm với cha de Souza khi cho rằng giống như cuộc tranh cử trong nội bộ Đảng Dân Chủ Mỹ hiện nay, sau nhiều tháng chờ đợi, việc Querida Amazon không đem đến một kết luận rõ ràng khiến người ta không biết đường nào mà mò. Người ủng hộ giải pháp “viri probati” hoàn toàn có quyền nói ngài không nói “không” nhưng những người đối lập với họ cũng đúng khi cho rằng ngài cũng đâu có nói “có”.
Nhiều người không nghĩ như Cha de Souza hay John Allen, tuy nhiên, không ai chối cãi việc Đức Phanxicô coi trọng Tài Liệu Sau Cùng của Thượng Hội Đồng Giám Mục về Vùng Amazon.
Ryan Di Corpo chẳng hạn, trên tờ America, cho rằng: theo Đức Hồng Y Czerny, phải đọc thông điệp của Đức Giáo Hoàng trong Querida Amazonia song song với các đề xuất trong Tài liệu Sau cùng của Thượng Hội Đồng Giám Mục về vùng Amazon.
Một phần của cuộc hành trình đồng nghị
Theo Elise Ann Allen của Crux, trong cuộc họp báo hôm thứ Tư, Đức Hồng Y Czerny nhấn mạnh: cách hay nhất để xem xét cách Đức Phanxicô tiếp cận vấn đề phong chức cho các “viri probati” là coi nó như “một phần của cuộc hành trình”.
Cô trích dẫn lời của Đức Hồng Y: “chúng ta đang ở một điểm rất quan trọng trong diễn trình đồng nghị. Có những con đường dài ở trước mắt, cũng như những con đường đã đi qua” và trong vấn đề linh mục có vợ, đức Phanxicô “chưa giải quyết chúng bất cứ cách nào ngoài những điều ngài đã nói trong Tông huấn”. Đức Hồng Y Czerny nhấn mạnh rằng Tông huấn “là một văn kiện thuộc huấn quyền” và do đó, “tham dự vào Huấn quyền thông thường của ngài” nghĩa là có tính trói buộc, trong khi Tài liệu Sau cùng của Thượng Hội Đồng, một tài liệu ủng hộ việc phong chức linh mục cho các “viri Probati” và phó tế cho phụ nữ không có tầm quan trọng như thế. Không có lời nói “không” dứt khoát của Đức Giáo Hoàng về các vấn đề này, theo Đức Hồng Y Czerny, “nếu có các câu hỏi mà bạn cảm thấy còn bỏ ngỏ hay Giáo Hội cảm thấy còn bỏ ngỏ vì Tông huấn, thì chúng tiếp tục được tranh biện, thảo luận, biện phân, cầu nguyện cho và khi chín mùi, được trình cho các thẩm quyền thích đáng để quyết định”.
Theo nữ ký giả trên, Đức Hồng Y Czerny đồng quan điểm với Đức Hồng Y Muller khi cho rằng Querida Amazonia là một văn kiện tạo hòa giải. Ngài nói “Nếu không phải là một văn kiện hòa giải, nó sẽ không được Đức Phanxicô viết”. Ngài nói thêm rằng hòa giải, thương xót và đối thoại là các đặc tính luôn “ở trái tim triều giáo hoàng này và chắc chắn là các giải pháp có thực chất”.
Nhắn nhe các hội đồng đặc thù
Nhận định về vấn đề Đức Phanxicô không đề cập tới ba đề xuất nổi bật của Thượng Hội Đồng Amazon, Jimmy Akin cho rằng xem ra Đức Phanxicô muốn “làm nguội” các hoài mong đang sản sinh ở nước Đức đối với “con đường đồng nghị” của họ, khi ngài nhấn mạnh việc “Mở Rộng Các Chân Trời Quá Bên Kia Các Tranh Chấp”: đối với các đề xuất trái ngược nhau về tổ chức Giáo Hội, giải pháp có thực chất nằm ở chỗ vượt lên trên hai phương thức để tìm phương thức khác tốt hơn, chưa ai nghĩ tới! (xem đoạn 104).
Không những thế, theo Akin, rất có thể đây còn là một cảnh cáo rằng “đừng trông mong các đề xuất mục vụ cấp tiến đưa ra cho một khu vực đặc thù sẽ được chấp thuận”.
Trong một bình luận dài đăng trên Cattolica Civilta, Cha Antonio Sparado, S.J., người vốn được coi là thân tín của Đức Phanxicô, cũng lưu ý trước nhất đến mục Mở Rộng Các Chân Trời Quá Bên Kia Các Tranh Chấp, và coi nó là “cỗ máy của Tông huấn”: “khi có những vấn đề phức tạp, Đức Giáo Hoàng yêu cầu chúng ta đi quá bên kia các mâu thuẫn. Khi có những thái cực và tranh chấp, chúng ta cần tìm ra các giải pháp mới, phá vỡ bế tắc bằng cách tìm các cách thế khác tốt hơn, có lẽ chưa ai nghĩ tới. Vượt quá bên kia các chống đối có tính biện chứng là một trong các tiêu chuẩn hành động nền tảng của Đức Giáo Hoàng. Điều luôn luôn tốt là nhớ điều đó”.
Theo Cha Sparado, điều độc đáo của Querida Amazonia, trước nhất, là lần đầu tiên một văn kiện có tầm quan trọng về huấn quyền như thế “đã minh nhiên tự trình bầy như một bản văn ‘đi kèm’một bản văn khác, tức, Tài Liệu Sau Cùng của Thượng Hội Đồng, Amazon, Các Nẻo Đường Mới cho Giáo Hội và cho một nền Sinh Thái Toàn Diện”.
Cha Sparado cho rằng, Đức Phanxicô “chấp nhận toàn diện Tài Liệu Sau Cùng và đồng hành với nó, hướng dẫn việc tiếp nhận nó trong hành trình đồng nghị, một hành trình vẫn đang diễn biến và chắc chắn không thể nói là đã kết thúc”.
Diễn trình này được Cha Sparado tóm lược trong phần kết luận bài nhận định của Cha như sau: “ Để soạn thảo Tài Liệu Làm Việc, Giáo Hội đã lắng nghe một cách sâu sắc các Giám Mục và giáo dân thuộc nhiều thành phố và nền văn hóa khác nhau, cũng như thuộc nhiều nhóm trong các giới Giáo Hội đa dạng cùng với các nhà học thuật và các tổ chức xã hội dân sự. Tài Liệu Sau Cùng lượng giá cuộc tranh luận đồng nghị và được phong phú nhờ việc biện phân sống động ngay trong phiên họp. Nay, Tông huấn đồng hành và hướng dẫn việc tiếp nhận các kết luận này để chúng có thề làm giầu, thách thức và gợi hứng không những cho Giáo Hội ở Amazon mà còn cho cả Giáo Hội hoàn vũ nữa”.
O’Connell của Tạp Chí America cho rằng Đức Phanxicô đã gây ngạc nhiên lớn khi không minh nhiên đề cập tới hai vấn đề nóng bỏng trước, trong và sau Thượng Hội Đồng Giám Mục Amazon, tức việc phong chức linh mục cho các người đàn ông có vợ và phong phó tế cho các phụ nữ.
Cha Martin S.J. cũng trên tạp chí America, và cả một số nhà bình luận khác, thì cho rằng vì các đề xuất trên vốn là kết luận được phát biểu rõ ràng trong Tài Liệu Sau Cùng của Thượng Hội Đồng Giám Mục về Amazon, một Tài Liệu được Tông Huấn “chính thức giới thiệu”, nên các đề xuất này “vẫn còn đó để được thảo luận trong tương lai”.
O’Connell nhấn mạnh thêm rằng tuy không minh nhiên nhắc đến hai đề xuất trên, nhưng Đức Phanxicô cũng không minh nhiên bác bỏ hai đề xuất này, vốn được quá 2 phần 3 Thượng Hội Đồng bỏ phiếu chấp thuận. Ngài chỉ đơn giản không nhắc đến chúng, dù là ở phần ghi chú.
Ký giả này nhận định thêm: “Cần quả quyết rõ ràng rằng quyết định của Đức Phanxicô không đề cập đến vấn đề phong chức cho các ‘viri probati’ không hề chịu ảnh hưởng bởi cuốn sách của Đức Hồng Y Sarah, cuốn sách được Đức Bênêđíctô XVI đóng góp, vì như America từng biết Đức Phanxicô đã hoàn tất Tông huấn của ngài ngày 27 tháng 12, nhiều tuần lễ trước khi bất cứ ai biết đến sự hiện hữu của cuốn sách, ngoài những người liên hệ”.
Nhận định ấy dường như không vững bao nhiêu vì theo Đức Hồng Y Czerny, thư ký đặc biệt của Thượng Hội Đồng Amazon, người giới thiệu Tông Huấn với thế giới, thì tuy Đức Phanxicô hoàn tất Tông huấn vào cuối năm 2019, nhưng sau đó, Tông huấn được đặt dưới sự góp ý của nhiều nguồn trong Tòa Thánh. Và một nguồn tin cho hay các rì rỏ trước khi Tông huấn được công bố cho biết trong dự thảo ấy, có dự liệu việc soạn thảo các tiêu chuẩn cho việc phong chức này. Như mọi người thấy, dự liệu này đã không hiện diện trong Querida Amazonia.
Gửi các linh mục tới Amazon
Tuy nhiên, theo O’Connell, Đức Phanxicô rất quan tâm tới tầm quan trọng sinh tử của Phép Thánh Thể trong việc xây dựng Giáo Hội. Mà phép Thánh Thể, cùng Phép Giải tội, chỉ có các linh mục mới có tư cách cử hành. Bởi thế, Đức Phanxicô đã kêu gọi các Giám Mục trong vùng và của khắp Châu Mỹ Latinh cầu nguyện cho có nhiều ơn gọi linh mục hơn nữa và khuyến khích các linh mục của mình quảng đại hơn trong việc tình nguyện tới Amazon đáp ứng hai nhu cầu khẩn thiết này. Đàng khác, trong ghi chú 132, Đức Phanxicô không khỏi cho người ta cảm tưởng ngài muốn nói với các vị có thẩm quyền ở Amazon rằng anh em chưa làm hết mình trước khi đề xuất việc phong chức linh mục cho các “viri probati”. Thực vậy trong ghi chú đó, ngài viết “Xin lưu ý rằng, trong một số quốc gia vùng hạ Amazon, nhiều thừa sai thích đi đến châu Âu hoặc Mỹ, hơn là ở lại giúp cho các hạt Đại Diện Tông Tòa của họ ở vùng Amazon”. Và trong ghi chú 133, ngài viết thêm: “Ở Thượng Hội Đồng, cũng nhiều vị nhắc đến việc thiếu các chủng viện để đào tạo linh mục cho người bản địa”.
O’Connell dường như còn muốn cho rằng Tông huấn Querida Amazonia không chỉ nhằm nói với các Kitô hữu, với Dân Thiên Chúa, mà thôi mà còn nói với “Mọi người thiện chí” trên thế giới với mục đích “làm sống lại tình âu yếm và quan tâm” đối với vùng Amazon, nên ít lưu ý đến những chuyện nội bộ như truyền chức cho các “viri probati” và phụ nữ, các vấn đề dù sao vẫn còn đang chia rẽ công luận Công Giáo.
 |
Ngài muốn chính Dân Thiên Chúa phải thống nhất quan điểm về hai vấn đề này trước, do đó, ngài “chính thức” giới thiệu chúng với họ, như thành quả của “nhiều người biết các nan đề và vấn đề của Vùng Amazon hơn tôi và Giáo Triều, vì họ sống ở đó, họ trải nghiệm các đau khổ của vùng ấy và họ yêu vùng ấy một cách say mê”.
Christopher White và Inés San Martín của tờ Crux thì tường thuật rằng Đức Hồng Y Michael Czerny nói với L’Osservatore Romano hôm thứ Tư rằng trong khi khả thể truyền chức linh mục cho các ‘viri probati’ vẫn còn đó, như vốn có trong các Giáo Hội Đông phương, “điều cần là đời sống mới trong các cộng đoàn, một đà truyền giáo mới, các việc phục vụ mới của giáo dân, đào tạo liên tục, bạo dạn và óc sáng tạo... vấn đề lớn là trải nghiệm đức tin và truyền giảng Tin Mừng đổi mới”.
Tông huấn hòa giải
Đức Hồng Y Gerhard Müller nhìn Tông huấn dưới một góc nhìn khác khi cho rằng Đức Giáo Hoàng không rút tỉa từ Tài liệu Sau cùng của Thượng Hội Đồng Giám Mục về Amazon bất cứ kết luận đáng lưu ý và gây bất đồng nào. Thay vào đó, ngài muốn trình bầy với Giáo Hội và mọi người thiện chí “các câu trả lời của riêng ngài, để giúp bảo đảm ‘việc tiếp nhận toàn bộ diễn trình đồng nghị một cách hài hòa, đầy sáng tạo và hữu hiệu'”.
Đức Hồng Y viết thêm, “Đức Giáo Hoàng không muốn đổ thêm dầu vào các tranh chấp chính trị, sắc tộc và nội bộ Giáo Hội hiện nay, nhưng đúng hơn nhằm vượt thắng chúng”.
Ai cũng biết khi nói đến các tranh chấp nội bộ của Giáo Hội, người ta nghĩ ngay đến hai phe cấp tiến và bảo thủ. Bởi thế, Clemente Lisi đặt câu hỏi: “Đức Giáo Hoàng Phanxicô cấp tiến ra sao?” và ông trả lời: “không bao nhiêu như nhiều người nghĩ”.
Ông cho rằng việc ngài không nhắc gì tới việc phong chức cho các “viri probati” là “một chiến thắng cho các người Công Giáo bảo thủ, những người vốn sợ rằng luật trừ như thế cuối cùng sẽ hủy luật độc thân của các giáo sĩ khắp thế giới”.
Nhận định trên không hẳn phản ảnh tâm tư của chính Đức Phanxicô. Thực vậy, theo CNA, trong chuyến viếng thăm ad limina của một số Giám Mục thuộc vùng XIII của Mỹ, ngày 10 tháng này, nghĩa là lúc Tòa Thánh sắp công bố Querida Amazonia, Đức Phanxicô nói với các ngài và được Đức Tổng Giám Mục Samuel J. Aquila thuật lại rằng: phe cực tả săn đuổi ngài và phe cực hữu cũng săn đuổi ngài, nhưng không phe nào thực sự trình bầy được ngài là ai.
Dĩ nhiên, điều ấy không xóa bỏ được đường phân ranh cấp tiến – bảo thủ trong Giáo Hội. Do đó, theo ký giả này, khi bác bỏ đề xuất của Thượng Hội Đồng Amazon, “điều này gửi đi tín hiệu cho thấy ngài muốn hợp nhất người Công Giáo chứ không chia rẽ họ”.
Tuy nhiên, đối với những người như Cha Raymond de Souza, cố gắng hợp nhất trên chưa đủ, khi Cha nhận định rằng “Trong Querida Amazonia, cũng như trong các văn kiện trước đây, các câu hỏi rõ ràng đã được nêu lên. Các câu trả lời hàm hồ đã được cung cấp, chờ được các thủ đoạn mới lạ minh xác”.
Hàm hồ? Đúng vậy, theo Cha de Souza, về vấn đề phong chức linh mục cho các “viri probati”, “Đức Giáo Hoàng ám chỉ cả hai hướng mà không đưa ra câu trả lời rõ ràng nào”.
Hướng ủng hộ, khi ngài viết rằng: “Cách lên khuôn đời sống và thừa tác vụ giáo sĩ không có tính độc khối; nó phát triển những đặc điểm khác biệt ở những nơi khác nhau trên thế giới” (87). “Trong các hoàn cảnh chuyên biệt của khu vực Amazon, nhất là trong các khu rừng và những nơi xa xôi hơn của nó, phải tìm ra một cách để bảo đảm thừa tác vụ linh mục này... mọi nỗ lực nên được thực hiện để bảo đảm rằng các dân tộc Amazon không thiếu thức ăn tạo ra sự sống mới này và bí tích tha tội” (89).
Hướng chống đối, khi Đức Giáo Hoàng Phanxicô dường như muốn đề nghị rằng giải pháp cho việc thiếu linh mục trong vùng Amazon không phải là phong chức cho những người đàn ông đã có vợ, mà là nhiệt tâm truyền giáo mới như Đức Hồng Y Czerny đã nói trên đây hoặc thái độ chưa thấu đáo của hàng Giám Mục sở tại, như trên đã nhấn mạnh.
Cha de Souza còn cho rằng có thể Đức Phanxicô ủng hộ đề xuất trên “qua cửa hậu”. Còn nhớ, trước Thượng Hội Đồng Giám Mục về Thanh Niên năm 2018, ngài đã ban hành tông hiến mới có tên là Episcopalis Communio về việc quản trị Thượng Hội Đồng Giám Mục. Văn kiện này đưa ra một điều khoản mới, định rằng “nếu được Giám Mục Rôma minh nhiên chấp thuận, tài liệu sau cùng [của Thượng Hội Đồng] trở thành một phần trong huấn quyền thông thường của Đấng Kế Vị Thánh Phêrô”.
Và trong đoạn mở đầu Querida Amazonia, Đức Giáo Hoàng Phanxicô viết: “tôi muốn chính thức giới thiệu Tài liệu Sau cùng, trình bầy các kết luận của Thượng hội đồng, vốn được hưởng ơn ích từ việc tham gia của nhiều người hiểu rõ các nan đề và vấn đề của khu vực Amazon hơn tôi hoặc Giáo Triều Rôma, vì họ sống ở đó, họ trải nghiệm sự đau khổ của nó và họ yêu nó say đắm. Tôi không muốn trích dẫn Tài liệu Sau cùng trong Tông Huấn này vì tôi muốn khuyến khích mọi người đọc nó cách trọn vẹn”.
Cha de Souza thắc mắc: “chính thức giới thiệu” nghĩa là gì? Phải chăng Đức Phanxicô đã minh nhiên coi Tài liệu Sau cùng là một phần trong huấn quyền thông thường của ngài, đến nỗi việc phong chức linh mục cho các “viri probati” nay thuộc thẩm quyền của ngài?
Cha cho rằng cách dùng chữ ấy cố tình tạo nên sự hàm hồ. Phải đợi thời gia mới có thể có câu trả lời dứt khoát.
John Allen của Crux phần nào đồng quan điểm với cha de Souza khi cho rằng giống như cuộc tranh cử trong nội bộ Đảng Dân Chủ Mỹ hiện nay, sau nhiều tháng chờ đợi, việc Querida Amazon không đem đến một kết luận rõ ràng khiến người ta không biết đường nào mà mò. Người ủng hộ giải pháp “viri probati” hoàn toàn có quyền nói ngài không nói “không” nhưng những người đối lập với họ cũng đúng khi cho rằng ngài cũng đâu có nói “có”.
Nhiều người không nghĩ như Cha de Souza hay John Allen, tuy nhiên, không ai chối cãi việc Đức Phanxicô coi trọng Tài Liệu Sau Cùng của Thượng Hội Đồng Giám Mục về Vùng Amazon.
Ryan Di Corpo chẳng hạn, trên tờ America, cho rằng: theo Đức Hồng Y Czerny, phải đọc thông điệp của Đức Giáo Hoàng trong Querida Amazonia song song với các đề xuất trong Tài liệu Sau cùng của Thượng Hội Đồng Giám Mục về vùng Amazon.
Một phần của cuộc hành trình đồng nghị
Theo Elise Ann Allen của Crux, trong cuộc họp báo hôm thứ Tư, Đức Hồng Y Czerny nhấn mạnh: cách hay nhất để xem xét cách Đức Phanxicô tiếp cận vấn đề phong chức cho các “viri probati” là coi nó như “một phần của cuộc hành trình”.
Cô trích dẫn lời của Đức Hồng Y: “chúng ta đang ở một điểm rất quan trọng trong diễn trình đồng nghị. Có những con đường dài ở trước mắt, cũng như những con đường đã đi qua” và trong vấn đề linh mục có vợ, đức Phanxicô “chưa giải quyết chúng bất cứ cách nào ngoài những điều ngài đã nói trong Tông huấn”. Đức Hồng Y Czerny nhấn mạnh rằng Tông huấn “là một văn kiện thuộc huấn quyền” và do đó, “tham dự vào Huấn quyền thông thường của ngài” nghĩa là có tính trói buộc, trong khi Tài liệu Sau cùng của Thượng Hội Đồng, một tài liệu ủng hộ việc phong chức linh mục cho các “viri Probati” và phó tế cho phụ nữ không có tầm quan trọng như thế. Không có lời nói “không” dứt khoát của Đức Giáo Hoàng về các vấn đề này, theo Đức Hồng Y Czerny, “nếu có các câu hỏi mà bạn cảm thấy còn bỏ ngỏ hay Giáo Hội cảm thấy còn bỏ ngỏ vì Tông huấn, thì chúng tiếp tục được tranh biện, thảo luận, biện phân, cầu nguyện cho và khi chín mùi, được trình cho các thẩm quyền thích đáng để quyết định”.
Theo nữ ký giả trên, Đức Hồng Y Czerny đồng quan điểm với Đức Hồng Y Muller khi cho rằng Querida Amazonia là một văn kiện tạo hòa giải. Ngài nói “Nếu không phải là một văn kiện hòa giải, nó sẽ không được Đức Phanxicô viết”. Ngài nói thêm rằng hòa giải, thương xót và đối thoại là các đặc tính luôn “ở trái tim triều giáo hoàng này và chắc chắn là các giải pháp có thực chất”.
Nhắn nhe các hội đồng đặc thù
Nhận định về vấn đề Đức Phanxicô không đề cập tới ba đề xuất nổi bật của Thượng Hội Đồng Amazon, Jimmy Akin cho rằng xem ra Đức Phanxicô muốn “làm nguội” các hoài mong đang sản sinh ở nước Đức đối với “con đường đồng nghị” của họ, khi ngài nhấn mạnh việc “Mở Rộng Các Chân Trời Quá Bên Kia Các Tranh Chấp”: đối với các đề xuất trái ngược nhau về tổ chức Giáo Hội, giải pháp có thực chất nằm ở chỗ vượt lên trên hai phương thức để tìm phương thức khác tốt hơn, chưa ai nghĩ tới! (xem đoạn 104).
Không những thế, theo Akin, rất có thể đây còn là một cảnh cáo rằng “đừng trông mong các đề xuất mục vụ cấp tiến đưa ra cho một khu vực đặc thù sẽ được chấp thuận”.
Trong một bình luận dài đăng trên Cattolica Civilta, Cha Antonio Sparado, S.J., người vốn được coi là thân tín của Đức Phanxicô, cũng lưu ý trước nhất đến mục Mở Rộng Các Chân Trời Quá Bên Kia Các Tranh Chấp, và coi nó là “cỗ máy của Tông huấn”: “khi có những vấn đề phức tạp, Đức Giáo Hoàng yêu cầu chúng ta đi quá bên kia các mâu thuẫn. Khi có những thái cực và tranh chấp, chúng ta cần tìm ra các giải pháp mới, phá vỡ bế tắc bằng cách tìm các cách thế khác tốt hơn, có lẽ chưa ai nghĩ tới. Vượt quá bên kia các chống đối có tính biện chứng là một trong các tiêu chuẩn hành động nền tảng của Đức Giáo Hoàng. Điều luôn luôn tốt là nhớ điều đó”.
Theo Cha Sparado, điều độc đáo của Querida Amazonia, trước nhất, là lần đầu tiên một văn kiện có tầm quan trọng về huấn quyền như thế “đã minh nhiên tự trình bầy như một bản văn ‘đi kèm’một bản văn khác, tức, Tài Liệu Sau Cùng của Thượng Hội Đồng, Amazon, Các Nẻo Đường Mới cho Giáo Hội và cho một nền Sinh Thái Toàn Diện”.
Cha Sparado cho rằng, Đức Phanxicô “chấp nhận toàn diện Tài Liệu Sau Cùng và đồng hành với nó, hướng dẫn việc tiếp nhận nó trong hành trình đồng nghị, một hành trình vẫn đang diễn biến và chắc chắn không thể nói là đã kết thúc”.
Diễn trình này được Cha Sparado tóm lược trong phần kết luận bài nhận định của Cha như sau: “ Để soạn thảo Tài Liệu Làm Việc, Giáo Hội đã lắng nghe một cách sâu sắc các Giám Mục và giáo dân thuộc nhiều thành phố và nền văn hóa khác nhau, cũng như thuộc nhiều nhóm trong các giới Giáo Hội đa dạng cùng với các nhà học thuật và các tổ chức xã hội dân sự. Tài Liệu Sau Cùng lượng giá cuộc tranh luận đồng nghị và được phong phú nhờ việc biện phân sống động ngay trong phiên họp. Nay, Tông huấn đồng hành và hướng dẫn việc tiếp nhận các kết luận này để chúng có thề làm giầu, thách thức và gợi hứng không những cho Giáo Hội ở Amazon mà còn cho cả Giáo Hội hoàn vũ nữa”.